Ceerno Saydu Nuuru Taal

0
2377
Saydu Nuuru2.jpg

(1862 – 25 Sawiyee 1980 – Ndakaaru – 7 Rabiyu Lawol – Aljumaa waktu 9ɓo)

Asko Saydu Nuuru Taal to bannge duhol

Ceerno Saydu Nuuru Taal yiyi aduna ko e hitaande 1862 to Ñooro to Mali. Jibnaaɗo makko gorko wiyetenoo ko Nuuru Sayko Umar, ɓiy Usmaan, ɓiy Alfaa Sammba to wuro men Halwaar sara Podoor nder Senegal.

Ceerno Saydu Nuuru Taal ko ɓiy Nuuru, ɓiy Raamatullaay, ɓiy Muhamadu Bello, ɓiy Usmaan Dan Foodiya (Fojoo : laamɗo Kano to Ndenndanndi Nijeriya hannde), ɓiy Njobbo Usmaan, ɓiy Saalih, ɓiy Haaruuna, ɓiy Muhamadu Guurɗo, ɓiy Muhamadu Sammba, ɓiy Ayuub, ɓiy Masiraan, ɓiy Buubu Baaba, ɓiy Muusaa Jokkolo (ummoriiɗo Fuuta Tooro), ɓiy Baaba, Ɓiy Hayaas, ɓiy Yugu, ɓiy Jam, ɓiy Jamliige, ɓiy Jooke, ɓiy Jaalige, ɓiy Diinga, ɓiy Daate, ɓiy Maxaama, ɓiy Uŋbata bun Nafi (gooto e hoohooɓe taarinooɓe Muhammadu Nullaɗo Alla, garnooɗo jaaynude Lislaam nder Afrik.

(1862 – 25 Sawiyee 1980 – Ndakaaru – 7 Rabiyu Lawol – Aljumaa waktu 9ɓo)

Asko Saydu Nuuru Taal to bannge duhol

Ceerno Saydu Nuuru Taal yiyi aduna ko e hitaande 1862 to Ñooro to Mali. Jibnaaɗo makko gorko wiyetenoo ko Nuuru Sayko Umar, ɓiy Usmaan, ɓiy Alfaa Sammba to wuro men Halwaar sara Podoor nder Senegal.

Ceerno Saydu Nuuru Taal ko ɓiy Nuuru, ɓiy Raamatullaay, ɓiy Muhamadu Bello, ɓiy Usmaan Dan Foodiya (Fojoo : laamɗo Kano to Ndenndanndi Nijeriya hannde), ɓiy Njobbo Usmaan, ɓiy Saalih, ɓiy Haaruuna, ɓiy Muhamadu Guurɗo, ɓiy Muhamadu Sammba, ɓiy Ayuub, ɓiy Masiraan, ɓiy Buubu Baaba, ɓiy Muusaa Jokkolo (ummoriiɗo Fuuta Tooro), ɓiy Baaba, Ɓiy Hayaas, ɓiy Yugu, ɓiy Jam, ɓiy Jamliige, ɓiy Jooke, ɓiy Jaalige, ɓiy Diinga, ɓiy Daate, ɓiy Maxaama, ɓiy Uŋbata bun Nafi (gooto e hoohooɓe taarinooɓe Muhammadu Nullaɗo Alla, garnooɗo jaaynude Lislaam nder Afrik.

Asko Saydu Nuuru Taal to bannge kosam

Jibnaaɗo debbo Ceerno Saydu Nuuru Taal wiyetenoo ko Aysatu Kamisoko, ɓiy Fulatene Sambeeri, ɓiy Dinamaxa, ɓiy Sambeeri Bah, ɓiy Shaale Makah Gaale Sambeeri, ɓiy Majaata Habuula, ɓiy Sadike Hammadi, ɓiy Ñangiti, ɓiy Sun Jaata (laamɗo Gaadugu Maliŋke).

Ceerno Saydu Nuuru Taal ummii ko e kaatane laamu e diine. To bannge diine iwdi makko Uŋba bun Nafi, koohoowo Muhamadu (yo jam e kisal ngon e mum). Taaniraaɓe makko laamiima hirnaange Afrik to leydi Maliŋkee en, e to leydi Hawusaŋkooɓe. Ɗum addani ndii iwdi laataade jokkondiral hakkunde Maliŋkooɓe e Fulɓe e Hawusaŋkooɓe. Ceerno Saydu Nuuru Taal nehii ko e ganndal, e tiiɗal ɓernde e feerde hakkille, wonde jokleñamo, kaaraysira, deenɗo musidal e banndiraagal.

Ɓoggee haa Kaaso

Oo Ceerno Saydu Nuuru Taal mahii ko laataade ɗoowoowo yimɓe, jannginoowo. Gila e cukaagu makko o yahii Ɓoggee (nder Ndenndaandi Muritani, e Ndar Tiwawoon (Senegal) haa to Madiina Kaaso nder Mali.

Ko e njiylawu ganndal o woni almuudo Ceerno Hammaat Kan to Madiina Kaaso, e Aamadu Muttaar Saako to Ɓoggee e Alhajji Maali Sih to Tiwaawoon. Nde wonnoo ko o peertuɗo moƴƴo hakkille, o yaawii huñaade Deftere Alla nde, o dalii law. O fuɗɗii jaŋgude ganndal diineeji, Sariya, doosɗe celluka arab, ekn… O fawi heen gannde jowitiiɗe “Kimiya” to duɗal Ceerno Muhamadu Oolal to wuro Kitaa nder Mali.

Nde wonnoo Ceerno Saydu Nuuru Taal wonaa almuudo meho, humpito makko addani mo wallifaade defte keewɗe e ɗemngal arab, defte jeyaaɗe e ɓurɗe heewde nafoore to bannge ganndal kuɓtidinngal.

Jannginoowo mo tampataa, biɗtoowo ŋeeñɗuɗo

Ganndal Ceerno Saydu Nuuru Taal e humpito makko fof ko e juuɗe hatojinɓe o lommbi, yimɓe leydi makko e yimɓe Afrik. Oo ceernaajo mo Alla rokki welde haala, cuusɗo ɗanngal, o yilliima leyɗe keewɗe hakkunde 1927 e 1957. Omo waajoo jokkondiral e ɓiyngu-yummaagu, o gostondiral hakkunde leñƴi e paamondiral, o nodda yimɓe e diine Lislaam.

Seernaaɓe Ceerno Saydu Nuuru Taal fof nduwanii-maa mo nde ceertata e makko. Nde o ɓaari to duɗal Madiina Kaaso, Ceerno Hammat Kan duusi mo, duwanii mo moƴƴere, ñaagii yo Alla Toowɗo o jaɓ kala ko o ñaagii.

Ko noon kadi, to Ɓoggee, nde Ceerno Saydu Nuuru Taal ɓaari e duɗal Ceerno Muttaar Saako. Nde ɓe ceertata, o winndani mo seedataagal, o duwanii mo jam e kisal, nde yimɓe keɗotoo mo kala nde o ƴefti konngol omo waajoo. O winndi e seedantaagal hee : “Ceerno Alhajji Maalik Sih mo Tiwaawoon tawi mawnii, wiyii mo : jotondiral men wayi ko no ngal hakkunde Muhammadu Nulaaɗo Alla (Jam e kisal e mum) e Abuubakiri, mbay-ɗen ko no Muusaa waynoo e Haaruuna, mi waɗii ma dono am to banngal hakilantaagal”.

Ɗii duwawuuji ɗoftii nguurndam Ceerno Saydu Nuuru Taal fof e golle makko fof. Ɗum addani laamɓe, gila e koloñaal haa heɓi ɓe jeytaare, jogodaade e makko jokkondiral moƴƴal, njetti moƴƴere makko e hakilantaagal makko.

Ballal haa jam e kisal ñiiɓa

Kamɓe fof ɓe njaɓii ballal Ceerno Saydu Nuuru Taal addi haa jam e kisal ñiiɓi nder ko wonnoo  AOF (Afrik Hirnaange mo Farayse), e AEF ( Afrik Fuɗnaange mo Farayse). Ko o gorko keɓiiɗo, dogoowo e deeƴre, mo tikkataa mo haaɓataa, mo soodetaake. O addii ballal teeŋtungal, nafowal Afrik gila e yonta Wolde Winnderiyaŋkoore adannde, o ñaagii deeƴre e jam, o walliti Afriknaaɓe e kala tanaa njiynoo e ndee wolde.

O seholondirii e laaminooɓe AOF e innde leydi Farayse e ardinooɓe tunɗi. O daranii ɓesngu e yimɓe hiiɗanooɓe, jogiiɓe caɗeele hakkunde mum en e laamu. O wallitii heewɓe kadi haa ndañi golle.

Ko e ndiin mbaydi o seholondiri e e ardinooɓe AOF wayɓe no Van Vollenhoven, Roume, e Angoulevant, haa heɓi Mesmer. Omo heewi wiyde : “Nguurndam am fof, so tawii mi meeɗii jaɓde njeenaari ummoraade e kala laamɗo, walla keefeero, janngo hoto mi dañ lommbude junngo am e junngo Muhamadu (jam e kisal e mum).

Moƴƴere Ceerno Saydu Nuuru Taal e kaaraysiraagal makko, jaambaraagal makko e wonde mo jom konngol, adaanii mo seholondirde e Hooreeɓe leyɗe heewɓe, hono Vincent Auriol, Charles de Gaulle, Georges Pompidou, Giscard d’Estaing, ekn… Hooreeɓe leyɗe heewɓe njaagiri mo ko jibnaaɗo diisneteeɗo. Nde Senegaal naati iiñcuru e kitaale 1958-1960, konngol makko wallitii falaade ƴiiƴam nder Senegal e Mali.

Darjeende cehilaagal Ceerno Saydu Nuuru Taal e Lepold Sedaar Senngoor alaa mo humpi. Hakkunde maɓɓe ko nuunɗal e giɗli. Ngal tuugnii ko e giɗli maɓɓe e Senegaal kam e darnde safrude caɗeele mayri. Won hinnde sanɗaaji inniranoo mo. Ñalnde ɓeen ɓaarata to duɗal toowngal, Senngoor wiyi : “Minen haɓantenooɓe jeytaare ngenndi, Alhajji Saydu Nuuru hollii humpito mum e yimɓe e kuuje, addanii min ballal mum e ngenndiyaŋkaagal mum. O jaŋnginii min yankinaare e kala nde kuule mawɗe ƴeftatee, e jaambaraagal nder kareele amen… Ko o daarorgal yankinaare e moƴƴere, udditaare hakkille, gannduɗo Saydu Nuuru Taal fof yankinanto ɗum, jaɓantu ɗum, yooɗete ɗum, hulat ɗum, hooloto ɗum…”.

Neɗɗo Alla, neɗɗo muñal

Ceerno Saydu Nuuru Taal, sikke alaa, ko neɗɗo Alla, ko o neɗɗo keewɗo muñal, muñanɗo yimɓe, heccuɓe mo, ɓe o yontidaa, e ɓe o hecci. O meeɗaa seerde e jaɓɓaade arooɓe e makko, heɗaade ɗum en, safrude caɗeele mum en e hakke baawal makko. Ceerno Saydu Nuuru Taal reenii ɓesngu mum kala : mawɓe e sukaaɓe, ɓiyɓe e taaniraaɓe e njaatiraaɓe, dañɓe e waasɓe, juulɓe heen e ɓe ngonaa heen juulɓe, fof nanngiraa ko ceernaajo maa almuudo.

Nde ngar-ɗaa boleeru Ceerno Saydu Nuuru Taal kala, takko laawol Repubilik, tawa ko galle ina wiyi piɓ yimɓe. Moƴƴe makko mbaawaa limteede ngati ko maayo, gasataa.

Ceerno Saydu Nuuru Taal woniino neɗɗo mawɗo, neɗɗo mo en njejjittaa haa bada. Golle makko e balle makko ina nganndaa gila e leydi makko, haa heɓi duunde Afrik, yalti ɗum kadi. Leyɗeele keewɗe manii mo, njeeni mo ceedante kolliriije ɗo giɗli mum en e makko tolnii.

Ina e ɗeen leyɗeele : Senegal, Muritani, Farayse, Beneŋ, Alseri, Komoor, Mali, Madagaskar, Almaañ, Siin, Tunus, Niijeriya, Nijeer, Kodduwar, Sayiir (RDC), Lubnan, Kamruun, Marok, Kamputshea, ekn… gasataa e limoore tan.

Iwdi (e Farayse) : Aamadu Tijjani Kan

Firo (e Pulaar) : Aamadu Malal Gey