Naange ko ko murliɗi

0
1745

 

Jaalɗii, naange ko ko murliɗi : Eɗen njiya e ngalɗoo natal ngal NASA ƴetti ñalnde 2 feebariyee 2011, pecce ɗiɗi : ko pecce ɗiɗi laakon wiɗto STEREO ƴetti kon ndenndinaa ɗo : heen gootel kala foti tan ko bannge yiyata o ; ko ɗiin banngeeji ɗiɗi noon ndenndinaa ɗoo, ndokki en natal naange timmungal.

Hankadi siirii, naange ko ko murliɗi. Ɗum woni ko NASA habri e lowre mum internet, holliti nate naange e ɓetooji mum tati ɗii kala (yiyngo tekkeendi, walla mbiyen yiyngo nder weeyo), gila e dow mum haa e weeyo mum.

E lewru abriil 2007, satelitaaji neldiino nate gadane e yiyngo ɓete tati (3D so teelii mbiyen «ɓetal»). Nate kese ɗe ummorii ko e laakon wiɗto ɗiɗon mbiyeteekon STEREO (Solar Terrestrial Relations Observatory spacecraft) kon alaa ko toppitii so wonaa fotde naange. Laakon punewon, mberlakon e hitaande 2006, taarotookon naange. Nder weeyo he, kon ƴetti ko laawol tagofeere men nde, hono Leydi, heen gootel ardii Leydi, ngela rewi caggal mum. Ɗo kon taarotoo naange ɗo, kon kuccondir ter (lobbudu hakkunde makkon ko 180 degere), ɗum firti ko kankon e naange ngondi e dow diidol gootol, tawi naange ina ɓilii hakkunde ɗo.

Nii woni alaa toɓɓere wonnde e naange nde lonngorɗe makkon njiyataa. So kon ƴettii gootel heen natal e nder sahaa gooto, kon nelda ɗum to gollorɗe annduɓe wonɓe e leydi ɓe, ordinateeruuji ndenndina nate ɗiɗi ɗe, njaltina yiyngo naange timmungo (naange etimmal mum). Wonande NASA, «yiyde naange e timmal mum maa addan en waawde anndude puttugol e ummagol keneeli naange kam e batte mum en e dow Leydi, kam e juɓɓingol ɗanle koɗaaɗe e ɗe koɗaaka nder weeyo yuɓɓo naange».

Kaanabbe naange ina mboni e ɗannotooɓe nder weeyo. Laakon wiɗto ɗiɗon kon ina mbaawi sunnaade iwdi e batte ɗee puccitte ñiso kuurhuurngal hono geɗe (plasmaa) mo naange nge werlotoo e nder weeyo caggal puccitte. Ɗeen puccitte ina kaljina jokkondire hakkunde laaɗe diwooje walla satelitaaji walla dokkitgol yiite tee ina njogii batte bonɗe e yahooɓe nder weeyo.

Annduɓe Oropnaaɓe e Ameriknaaɓe ndewindiima ndu haa ndu yettii leydi. E nder ngooɗoo foto, laakon ɗiɗon kon mbaɗdi e naange e leydi  ko lobbudu seɓndu 45 degere seeɗa.

Laakon Stereo ina portili naange, tawi wuubiliiru ina ummii.

BAB

 

Kelmeendi

Ngesa sulɗeewa :            champ magnétique

Wuddu sulɗeewu :           pôle magnétique

Caafe jiryiirɗe : rayons galactiques

Kaanabbe naange :          vents solaires

Ɓetal :   dimension

Ɓete tati :           3D (ɓetal tekkeendi)

Moƴƴude hakkille : waawde siftorde, famɗude ko yejjitta …

Welde hakkille : yaawde faamde e yaawde nanngude e hakkille

Ndokkee en miijooji mon e ndii kelmeendi