Hol ko urmbiti haala ? Urmbiti ka ko haala Eli wul Muhammed Faal e rajo keso biyeteeɗo Muritanid ñalnde aset 2 suwee 2012. Ɗoon e ɗoon, woodi heɓɓiiɓe haala makko, mbiyi o yeddii wonde Muritaninaaɓe taccinaama e hitaande 1989. Ɓe mbiyi o wiyii « hay ɓaleejo gooto taccinaaka… ». Ko ɗumɗoo woni ko urmbiti haala. Wiyde « ɓaleeɓe taccinaaka »
tawi noon hay Maawiya e hoore mum yahiino haa wiyi « jiɗɗo fof yo artu », ina foti mettude yimɓe fof sibu, kaan haala diwtaama ko ɓooyi, gila nde Maawiya haali konngol mbiy-ɗen ngol, caggal ɗum Siidi wul Sheek Abdallaahi felliti artirde ɓe, Abdel Asiis ari, jokki ngool gartirgol…
Woodii winnduɓe, ceyfiti ko wiyaa Eli wiyii koo, ɓeydi heen « ɗum haawaani min e Eli, sibu nde o laamii ndee, kala nde haala taccinaaɓe haalaa, o naatat fitina : ɗum waɗii to Sehilbaabi, ɗum waɗii to Kayhayɗi … o yahii haa o wiyi ɓeen ko ‘Tarza’ en ».
Woodi wiyɓe cikkaani so Eli ina wiya noon, sibu « omo selli, o suwaa haangeede », yiɗde wiyde tan, o waawaa yeddude huunde nde aduna fof anndi. Woodi wiyɓe kadi « en njeɗaaka », nangtii e ko wiyaa Eli haalii koo, njuɓɓuni seppooji ngam seyfitde Eli. Ɓeeɗoo wattindiiɓe noon, ko ɓuri heewde e mum en ko ɓaleeɓe satiiɓe laamu nguu, wondunooɓe e Maawiya hanki. Ko ɓeeɗoo woni ɓe jaayɗe inniri « tukuloor UPR en ».
Balɗe nay haa njahdi e naange, ko kaan haala tan haaletee. Ko ñalnde 6 suwee Eli winndi bayyinaango, ina yedda ko wiyaa wiyii koo. E wiyde makko « jeeyngal jaajngal bonnitoowal nana waɗee e am e ɗeeɗoo balɗe fof. Mi takkaama haala ka mi meeɗaa haalde, njowitiika e kewkewe muusɗe baɗnooɗe e leydi men e hakkunde Senegaal e Muritani. Jaabtawol am naamne rajo Muritanid naamninoo-mi ina laaɓti cer, tee ina mooftaa, ina mbaawii heɗteede. Won welaaɓe bonnitde haala am ». O jokki « won welaaɓe mawninde naamnal jaaynoowo oo, ngoppi jaabawol am. Yimɓe anndiraaɓe fentude penaale pepindii jaabawol ngol jotondiraani hay dara e haala am ». « E nder yeewtere hee, jaaynoowo oo heɓii naamndaade mi, walla wiyde ‘’ɗum noon artiraaɓe ɓee ngonaa Muritaninaaɓe ?’’ Njaabii-mi ‘’pot-ɗaa naamnaade ɗum ko artirɓe ɓeen renndaaɓe ngenndi’’. Ɓeydu-mi heen konngol joopingol lor aadeejo mo ñawndaaka (passif humanitaire), kollit-mi ko heen geɗel gootel toɗɗinoo polis mo ngardinoo-mi e oon sahaa, sibu am wonnoode Gardo Kuuftodinɗo Kisal : ngeel geɗel wonnoo anket (cunnagol) nasiyonaalitee. E ooɗoo fannu, wiɗtooji ceeɓɗi mbaɗaama, tawi ko dewɗi laawol, ngam yiytude Senegaalnaaɓe, nawtaaɓe leydi mum en caggal ɗuum ». O jokki « Miɗo waawi faamde haala neɗɗo haalnoo e saloŋ walla e ka haaldunoo e neɗɗo teelɗuɗo, waklitee, kono ko haalaa e rajo kay ina waawi heɗteede. Jokkude e wiyde ina haalna neɗɗo ko haalaani, ko ŋakkeende nuunɗal mawnde.
Miɗo ñaagoo rajo ‘Muritanid FM’ nde yaltinde yeewtere ndee laawol goɗngol, tawa ina fira ɗum e Farayse e ɗemɗe ngenndiije ɗee. Ko noon kadi, Tele e rajo Muritani jokkunooɓe e ɗee golle ayiiba, poti waɗde…. » Ko noon kadi Eli ɗaɓɓiri denndaangal yimɓe, ɓe kaaɗoo haala ndottaaka muusnoo, yo keɗto haala kaa to rajo Muritanid. E oon sahaa, e wiyde makko « ma en paam hol to ngalɗoo jeeyngal jaasngal ummorii. Alaa toon ne so wonaa e yimɓe woowɓe waɗde geɗe jaasɗe. Ɓeen yimɓe woowɓe ƴettude fenaande ngostoroo ngoonga, ƴettuɓe murto neɗɗo, mbiya ɗum ‘peewnitgol’, ƴettuɓe kuudetaa, mbaɗti ɗum kisnugol demokaraasi, ɓeen yaɓɓooɓe ko aldaa e gacce denndaangal doosɗe leydi paatuɗe e juɓɓule e mbaawkaaji ñaawoore e carɗinooje. Ɗum waawi ummoraade tan ko e laamu mbemjungu, njiñiingu e caɗeele, ina wumbiloo no gumɗo nii. Faayndaare maggu ko yiiltude hakkillaaji yimɓe e aawde e mum en ngañgu e kusumma hakkunde leƴƴi, sikkude ɗuum ina waawi yaltinde ngu e caɗeele ngu wondi hannde ɗee. »
Haa hannde ko Eli haalata « So artii e manifeste du négro mauritanien », golle polis kaaɗnoo ko e waɗde anket, yiytude winndunooɓe ɓee e waɗtude ɗum en e juuɗe ñaawoore. Ko kewi caggal ɗuum fof, alaa ko polis anndi heen ».
« So artii e geɗe kewnooɗe caggal enndugol kuudetaa leñol baɗnongol e kitaale 90 e batte mum e nder Konu, miɗo siftina wonde ɗum naworaani mi hay huunde, sibu ko mi ɓoorinooɗo denndaangal ko kalfinanoo-mi e konu hee gila e hitaande 1985 ».
Ɗum noon, banndiraaɓe, ina laaɓti : e wiyde Eli, ko laamu Abdel Asiis woni caggal « bonnitgol haala makko ». Enen noon, eɗen teskii, gila Eli feeñnikinii e luulndo hee, laamu nguu ko ko laawanii mo. Seppooji « ɓaleeɓe » wonduɓe e laamu nguu, hono « tukuloor UPR en », ko seede majjum. Ɓe cosi ko ‘initiatiɓe’ (inisiyatiif, ko goomuuji heewnooɗi sompeede ngam hollitde ina wondi e Maawiya) tawi alaa ko woni faandaare mum so wonaa ‘luulndaade haala Eli kaa’. Ɓe ceppi, ɓe mbinndi ngam ‘hollitde mette maɓɓe e haala Eli kaa’.
Ɓe mbiyi ‘inisiyatiif’ maɓɓe oo ko nokku diisondiral e ndeenka, mo alaa ko woni faandaare mum so wonaa « daranaade ɓure renndo men ». Addani ɓe sosde mo ko ‘haala Eli mbattindiika kaa’. E wiyde maɓɓe « hooreejo leydi ɓooyɗo oo yedditiima Muritaninaagal taccinanooɓe e hitaande 1989 ». Ɗum addanta ɓe naamnaade mo : « hol ko saabii sahaa e sahaa kala, Eli ina welee duppude suudu men, hono Muritani ? … Hol ko o yiɗi ? … ». Ɓe njaabtii « Eli yiɗi ko felɓondirde leƴƴi leydi men, e addude jiiɓru hakkunde Muritaninaaɓe ». Bayyinaango ngoo ko kelle ɗiɗi, heen hello ko aybinde Eli tan.
Caggal nde ɓeeɗoo mbinndi, heewɓe mbiyi e maɓɓe hoo ! Woodi winnduɓe ngam naamndaade ɓe, hol to ngonnoo ɗii duuɓi kala, to ɓe ngonnoo nde haala binndital haaletee ? To ɓe ngonnoo nde Lamin Manngaan waraa ? Woodi siftinɓe ɗanngal huunde e maɓɓe, duuɓi jeenay jooni (oktoobar 2003), to Biriksel, ɗo ɓe mbiynoo « Maawiya waraani hay gooto, taccinaani hay gooto ». Ɓe mbiyi Eli yettaaki ɗoo ! Ɓe mbiyi « seppo ngoo fotnoo faade ko galle Bookara Sule, wonaa galle Eli ». Ɓe ciftini wonde addunoo mo Biriksel ko yaltinde wullitaango AƁOMM joɗɗinnoo to ñaawoore, ngam ɗaɓɓude « ñaawgol wul Taaya ». Yanti heen, « hecci hanki tan, e woote 2009, kanko waɗantunoo Eli kampaañ ».
Kono, ɓuri bonde e ɓeeɗoo ɓaleeɓe ko winndannde feeñnde e jaaynde wiyeteende l’Authentique Quotidien, ɗo min cuɓtanii on, min pirani on, huunde e taƴe : « … ɓee ɓaleeɓe, inniraaɓe ‘tukuloor UPR en’ potnoo ko muɓɓaade, sabu gacce. Sibu ko kamɓe njeeyi ndimaagu leñol maɓɓe ngam yiɗde ñaamde e wonde ». « Nde ɓe njaɓi feeñnikinaade e yeeso yimɓe kala, ɓe njaɓi huutorireede niiyene, ɓe ceppi, aɓe turi geeni, ngardini deedi, … ɓe ladi, ɓe porti daaɗe, liifti ɗemɗe, ngam yiylaade ɓurɗo waawde yoɓde »… « ɓe ɗeɗɗi gacce, moomii koyeera … yiylaade hoomtude ɓaleeɓe e naatnude ɗum en e hare nde himmanaani ɗum en. Sibu haala Eli hannde kaa, ko hare hakkunde koninkooɓe, ɓe nganndu-ɗaa kadi ko denɗiraaɓe ». « … Won e maɓɓe, wuurtaaɓe e Eli, mbaɗiino ɓaleeɓe ko ɓuri ko ɓe njooɓtortoo Eli koo, bonde. Yimɓe fof ina ciftora haala maɓɓe 89, ellee ko hanki tan, to rajo e tele Muritani walla e meetiŋaaji … nde ɓe mbiyata taccinaaɓe ɓee kala ko Sengaalnaaɓe… Won e maɓɓe kadi ina njeyaa e fuɗɗunooɓe sariya yaafuya 1993. Won e maɓɓe alaa ɗo keddunoo e winndere ndee ngam jaɓnude leyɗe goɗɗe wonde 89 kaaleteeɗo oo meeɗaa waɗde e Muritani, hay gooto meeɗaa wareede ɗoo, njiyaagu woodaani, leepte ngalaa, hakkeeji njaɓɓaaka, alaa kaɗaaɗo, alaa keedaaɗo. Njilluuji maɓɓe to Bañnjul, Wiyen, Seneef, Durban, Pari, New York hay gooto yejjitaani. Hay gooto kadi yejjitaani mukke Biriksel… ». « …ɓeeɗoo tukuloor UPR en ngonnoo hanki e PPM e SEM e PRDS e CMJD e ADIL e HCE. »
Eli noon, urmbit haala tan, kono ka meeɗaa deƴƴeede. Tuggi 89 faade hannde, loranooɓe e ngenndiyankooɓe tigi rigi ɓee, meeɗaa deƴƴude. Ɓe ceeraani e ɗaɓɓude nde wiɗto waɗetee haa anndee hol waɗnooɓe bone, hol taccinnooɓe, hol warnooɓe. Ɓe meeɗaa seerde e ɗaɓɓude nde ɓeen ñaawetee so nganndaama. Ɓe meeɗaa seerde e ɗaɓɓude nde baayeeji kolletee gaññeeje baabiraaɓe mum en to keedti. Haala hannde kaa tiindini ko geɗel gootel : so laaɓal waɗaaka, nuunɗal rewaaka, haa cay haala kaa ñifataa. No wiyretee nii tan « koyngal e leydi, mboddi leydi, kawraani hikka hawra mo wuuri ».
Politikaaji suuɗo suuɗoondu nafataa, yontii nde anndetee hol waɗnooɓe bone, mbele ñaawee ; anndee kadi ɓe mbaɗaano hay huunde ngoppee ndeeƴa. Kono ɓuri yontude fof, ko ittude ngee tooñannge e mumtannde baayeeji gonɗi mum en….
Muttaar
