Alhajji Mahmuud Bah : Yahdu Makka e gartal e Afrik

0
1860

E dumunna mo o woni e Sawuud, o dañii jotondirii e yimɓe tato teskinɓe jotondiral battinɗe e nguurndam makko, e golle makko. Ko ndeen o anndi gorko biyeteeɗo Seek Alawi Al-abbaasi Al- Maaliki. Ko ndeen o yiyi Ceerno Saydu Nuuru Taal mo Senegaal. Ko e oon sahaa kadi, haa hannde, o anndondiri e debbo biyeteeɗo Hajjaa Maymuuna. Gadano oo, hono Seek Alawi Al-Abbaasi Al-Maaliki ko gorko ganndaaɗo sanne e nder wuro Makka ngoo.

To bannge asli ɓooyɗo, won wiyɓe wonde ooɗoo gorko ummorii ko to leydi Maruk. Won waɗɓe kadi wonde o yalti ko Aliiyu ibnu Abuu Ɗaalib (mo teddungal Alla winndaa e yeeso mum e caggal mum). Kawrital maɓɓe jibinii batte njeeɓeegu e kaawisi e aarabe oo, no Alhajji Mahmuud Bah wayi yaajde ngesa ganndal, teeŋti e mbaawka mum quraana. Seek Alawi habri ɗum baaba mum. Baabiraaɗo oo wiyi mo, kanko Seek Alawi, yo o hollu ɗum oon Ɓaleejo gulleteeɗo e waawde quraana. Baabiraaɗo oo kadi habri mo wonde baaba mum meeɗiino dañde koɗo gooto ɓaleejo, gila ko ɓooyi, ena wiyee Seek Umarul Fuutiyu Taal . Sifaaji ɗi o sifotoo e Alhajji Mahmuud Bah ɗii, e kaawisaaji Alla, ena kawriti e ɗi baaba mum sifaninoo ɗum e koɗo mum oo.

Seek Alawi nawi baaba mum to Alhajji Mahmuud Bah. Caggal calminaali gaadoraaɗi, baabiraaɗo oo naamndii Alhajji Mahmuud naamnde fof ɗe joginoo ko fayti e quraana haa yananaa toowgol ganndal mum. Gorko nayeejo oo nawi mo, kanko Alhajji Mahmuud, haa e suudu ɗo baaba mum jippinnoo Seek Umarul Fuutiyu, holli mo ndaɗɗudi ɗo Umaar lelotonoo e ngaflaawo mo aflotonoo. Nde Alhajji Mahmuud Bah anndini mo wonde ko kañum e oon Seek Umarul Fuutiyu njiidi leydi, diiwaan e leñol, gorko nayeejo heɓɓitii wiyi: “ko Alla tan yooɗi golle!”.

Alhajji Mahmuud Bah naftoriima nguun koɗungu e ngaal teddungal no feewi sabu e dumunna mo o woni ɗoon oo, o hoɗi tan ko e nder deftordu njaatigi makko oo ngam ɗaaliyaade defte. Ko ooɗoo Seek Alawi walli mo haa dañi winndaade e duɗe pattamlame bayɗe no Alfalah e Sawratiyat al Hinndiya. Ko oon kadi haa hannde janngini mo ko heewi e sariya e ñeeñal konngol.

To bannge Ceerno Saydu Nuuru Taal, taani mum Sayku Umaar Taal, ko neɗɗo mawɗo e nder laawol tijjaani wonande hirnaange Afrik. Alhajji Mahmuud Bah anndi mo ko e hitaande 1938, tawi omo ari, kanko Ceerno Saydu Nuuru Taal, e wuro Madiina, caggal sankaare denɗiiko ena wiyee Alfaa Haasimi. Nde Alhajji Mahmuud Bah nani garal makko, ñaagii jonte ɗiɗi ngam ɗoftude mo so tawii won ɗo o yiɗi yahde. Ko noon o dañiri fartaŋŋe wonde gite e noppi e juuɗe Ceerno Saydu fotde balɗe 15. Nde njillu ceerno gasi e nder leydi Arabii Sawdit, caggal nde teskii keɓagol makko e keewgol fannuuji ganndal ɗi o roondii, kanko Alhajji Mahmuud Bah, ñaagii mo, so o gasnoyii jaŋde, yo o faytu Fuuta mbele fuutankooɓe ena naftoroo ganndal makko sabu faandaare ɗaɓɓitere ganndal ko naftirde heen leydi mum e koreeji mum.

Neɗɗo tataɓo mo Alhajji Mahmuud anndondiri haa battini e mum ko Hajjaa Maymuuna ena jeyaa to wiyetee Doori e nder leydi Burkinaa Faso. Hajjaa Maymuuna ko juulɗo kulɗo Alla haa seedtini, ɗooftiiɗo doosɗe diine Lislaam haa tabiti. Hakke e dewal makko Alla e mawnude, hitaande fof o yahat Makka ngam hajjoyde. E ballal Alla e hoddiro mum, Alhajji Mahmuud Bah anndondiri e makko, resi mo. Nde o joofni jaŋde makko e hitaande 1939, ɓe ngartidi.

Geɗe keewɗe ena teskee e ngalɗoo daawal gadanal e nder nguurndam makko, kanko Alhajji Mahmuud Bah:

1- Aga baali, joom ngafeeji e dawnaaji, ganndunooɗo ladde sukkunde, yeewnde, wontude almuudo quraana haa ceernaagu tawa ɗum heen.

2- Faandaare e pellital ngal o yooɓii gila e nder Fuuta makko haa to Arabii Sawudit leydi aarabeeɓe, hakkunde janngude e hajjude.

3- Humpitooji e gannde ɗe o dañi e laawol gila e kewkewe baɗɗe ɗe o yiyri yitere makko haa e jikkuuji yimɓe ɓe hoddiro saabii jotondiral makko e mumen.

  • Gartal Alhajji Mahmuud Bah e Afrik

Alhajji Mahmuud Bah ummitii funnaange, arti e Afrik ko e hitaande 1940. Oon sahaa tawi Almaañ ena tunngi mbawgu hare adunayankeere hakkunde mum e haɓre semmbeeji Orop (les puissances alliées de l’Europe). Kiisgol ndeenka e oon mudda yowitinoo ko e faayre tanaa Almaañ yantude e ƴellitagol laawol Hamaahullaah e nder huunde leyɗeele Afrik bannge hirnaange gonɗe les njiimaandi Farayse, tuggude e hitaande 1930 fayde e hitaande 1940. Tawi kadi, e oon sahaa mo kaaleten, won miijooji wahaabuyankooji puɗɗinoo sooraade e nder Afrik gila e hitaande 1930. Ngam jaribaade e rewindaade geɗe joom laabi en ɓee, tuubakooɓe ɓee mbaɗti wallitde yahooɓe hijjoore hitaande kala. Kono nde miijooji wahaabuyankooji puɗɗii jaalɗaade, salaade celi wonande diine Lislaam gadano oo, haɓaade ɓeydi(ñiŋniiɗi), mbilewu e sirku, paaynii tuubakooɓe jooɗaninooɓe koloñal e seernaaɓe joom laabi en wonnooɓe e leydi Senegaal, ɗo ngondu-ɗaa, hitaande fof heewɓe ena ngummoroo feewde Makka.

Ko e oon sahaa, Alhajji Mahmuud Bah ummitii funnaange caggal duuɓi 12 ɗi waɗi e Hijjaas, fayti leydi mum. Ɓiyiiko debbo afo oo jibinaa ko e laawol e nder leydi Sudaŋ. Oon wiyetee ko Amkadaar walla Aysata. Gartal makko waɗii caɗeele haa ɓurti. Caɗeele makko puɗɗii ko ɗo wiyetee Moraad. Ɗoon ko keerol hakkunde Niseriyaa, njimaandi Engele e Niiseer, njiimaandi Farayse. Ɗoon duwaañ nanngi kala ko ɓe njoginoo e defte e geɗe goɗɗe. Fotde 40 wakannde, wooto heen fof ena waɗi 60 kg teddeendi defte. Kanko Alhajji Mahmuud Bah o nanngaa o sokaa, e wiyde maɓɓe, sabu o alaa kaayitaaji ɗi ena kollira wonde o jeyaa ko e leydi ngondi e les njiimaandi Farayse. Ko goonga noon, ɓooygol makko to Arabii Sawudit, kuɓindagol makko ɗemngal arab ngal haa seedtini yantude e bakane defte ɗe o addori ɗee, ena tuumni. So o tuumaama kadi wonde ko Arabii Sawudit neldi mo e Afrik ngam sarde pinal Lislaam, ko huunde waawnde deeƴde e nder hoore mo humpitaaki. Sabu so en nduttiima e daartol, ena teskaa kala nde filñitere mawnde walla ɗo hawñitere teskinɗe waɗnoo e nder leyɗeele hirnaange Afrik, ena hasii tawata ko diine Lislaam sakkii ɗum. Gila noon e wolde muraabituun e teeminannde 11°ɓere, dillere Nasser Eddiin, wolde almameeɓe e hitaande 1776, nde Sayku Umarul Fuutiyu Taal ƴefti fetel diine e hitaande 1850, darnde Almaami Saamori Tuure e hitaande 1880 haa e Ceerno Mammadu Lamiin Daraame, ekn ko yimɓe yahruɓe pinal diine Lislaam kadi yoga heen ko haɓotonooɓe laamu tuubakooɓe e pinal mumen. Alhajji Mahmuud Bah ne ko ndeen ñaawoore ɓe ñaawi ɗum. E oon sahaa nii, tawi engelenaaɓe ɓee e faraysenaaɓe ɓee fof ena puɗɗii sikkitaade cargol diine ngol soomorde goɗɗum.

Nii woni Alhajji Mahmuud Bah sokaa ɗoon e Niiseer lebbi keewɗi. haa niiseernaajo gooto, ganndaaɗo, joom geɗal, ena wiyee Seek Alhajji Kaydi Tuure, ñaaganii mo, o ittaa ɗoon. Nde tuubakooɓe ɓee ngitti mo ɗoon, nawi mo ko Ñaamee, uddoyi mo toon fotde hitaande haa keɓi ɓataake kumpital ummoriiɗo to Ndar e to Ndakaaru wonde Alhajji Mahmuud jeyaa tigi ko Muritani, leydi ngonndi e njiimaandi Farayse. Ko ndeen woni nde Alhajji Mahmuud Bah artiraa, ena waɗdaa e reenooɓe, rewnaa Wagadugu, ɓenninaa Bamako e Kaay, uddoyaa Ndakaaru. Caggal ɗuum, o ɓenninaa Ndar, kanko e wondiiɓe makko fof ɓe cokaa ɗoon. Ɓe uddaa ɗoon fotde balɗe, ko adii nde ɓe njolnirtee waawnere e laana cuurki mbiyeteeka Siin fayde Kayhayɗi, laamorgo diiwaan Gorgol. Kumaandaŋ tuubaak gonnooɗo ɗoon, e oon sahaa, jaɓɓorii mo ko nuskinde mo e hollude mo ngañgu ceedtinngu : Hol ko addu maa e ndii leydi, aan e ɗee kaake e nguu jamaanu fof, no ko a kaananke mawɗo walla galo kuɓɓuɗo ?

Ɓe nawaa, ko adii fof, to qaadii Ceerno Usmaan Bookar Bah, caggal ɗuum ɓe payi Jowol, ɓe njaɓɓaa jaɓɓungal ngal daartol ɓooyata haaltude.

Gelongal Fuuta lollirɗo, Njaay Saydu Aamadu