Ko tagi rewɓe ɓuri worɓe heewde haala ?

0
2615

Mi yiilaaki haɓeede, ko jam tan njiɗ-mi. Kono, nde jiy-mi ngalɗoo naamnal e nder internet “Ko tagi rewɓe ɓuri worɓe heewde haala ?”, mbiy-mi « eyyoo, jooni neɗɗo faama ko tagi ɓee soknaaɓe so ina njeewta, ngonata tan ko e wullude, tee hay gooto heɗotaako goɗɗo oo, ɗo ɓe ndenti kala hay gooto nanataa ? »

Yanti heen kadi, winndannde ndee e hoore mum wiyi « worɓe heewɓe ina ngoytoo keewgol rewɓe haala ».

Ko tooñannge tan walla won ko ɓalwi heen ?

E wiyde jaaynde ganndal «Science World Report » won ko woni heen goonga, tee alaa ko yimɓe mbaawi heen, sibu ko heen ɓe tagdaa : « hettere haala wonnoore e ngaanndi neɗɗo ndee, ɓuri mawnude ko to rewɓe». Ndeen «hettere» ko ko annduɓe mbiyata «porteyiin haala ». Oon poreteyiin wiyetee ko FOXP2.

Jaaynde ndee wiyi kadi won ɗiin wiɗtooji kolliti wonde sukaaɓe rewɓe ɓuri ɓuri sukaaɓe worɓe yaawde waawde haala. Wiɗtooji goɗɗi kadi kollitii wonde, e sifaa kuɓtodinɗo, keewal haala rewɓe ina sowoo hedde laabi tati keewal haala worɓe : ina hasii debbo (e sifaa kuɓtodinɗo, woni wonaa rewɓe fof, kono ko ɓuri heewde e maɓɓe)  ina wowla ñalnde kala fotde 20 000 helmere, gorko noon ko hedde 7 000 helmere ñalnde kala. Yanti heen, rewɓe ɓuri yaawde haala…

Kono noon, lowe keewɗe, karalleeje ko faati e ɗemngal, njaɓaani. Ɓe mbiyi wiɗto waɗanoongo e hitaande 2007, e nder duuɗe jaaɓi-haaɗtirde 6 to Dental Dowlaaji Amerik, kollitii wonde « debbo e gorko fof ngowlata ko hedde 16 000 helmere ñalnde kala », ɗum noon alaa heen ɓurɗo goɗɗo oo heewde haala.

Kono tan geɗal gootal ngal annduɓe njenanaa hannde, ngal ɓe kawri, ko jaɓde ko poroteyiin FOXP2 woni « hettere haala » wonnande kullon muuyninoowon.