SAWRU gaynaako en cifinooma ɗum. Pullo gaynaako maa capaato ina jogoo ndu, ina aynira.
Hol ko o aynata ? Omo waawi aynude “Ɗi kine kecce gallaaɗi joorɗi, sayeeji jamma buunaaji weenndoogo, ɗi kooynoo asamaan ɗi mbiya mbuuu… !” Ɗi kuccita fuɗnaange, ɗi mbiya : “Mbuuu… ! Ɗi kuccita hirnaange, ɗi mbiya mbuuu… !” Ko kañji kadi mbiyetee : “Ɗi ngalaa paɗe,
SAWRU gaynaako en cifinooma ɗum. Pullo gaynaako maa capaato ina jogoo ndu, ina aynira.
Hol ko o aynata ? Omo waawi aynude “Ɗi kine kecce gallaaɗi joorɗi, sayeeji jamma buunaaji weenndoogo, ɗi kooynoo asamaan ɗi mbiya mbuuu… !” Ɗi kuccita fuɗnaange, ɗi mbiya : “Mbuuu… ! Ɗi kuccita hirnaange, ɗi mbiya mbuuu… !” Ko kañji kadi mbiyetee : “Ɗi ngalaa paɗe,
ɗigginɗi laabi, rewɓe resooɓe rewɓe banndum en.”
Fulɓe mbiyi : “Pullo ɓuraa pullo jaasaa pullo. So pullo ɓurii pullo ko na’i. So pullo jaasii pullo kadi ko na’i. Weli mbeewa mettii mbeewa ko nagge ɓuri ɗum ɓirannde.”
Ko o jaalo baali billi boɗeeji, gaynaako be’i cigirnaaji, be’i kaangaaɗi, mbela wela kosam metta ngaynaaka, oorooji caggal keɗɗaaje. Njogitaari makko ko sawru helliiru haarndu njunngo. Omo sinndoo laɓi juulaawi, omo ñooltoroo so o ñotaama haa o ñoolaama e hare. Omo jogoo laɓi tuuba, omo reentoroo so o yaniraama. Omo wakko jaasi ki o asiri, so omo darna cukkel makko so o daakiima e nokku. Gaynaako ina heewi jogitaade ko baaba Gellaay Aali Faal inniri, garde kummba koroŋ ŋalla ŋalɓitiiɗo, ɗum woni fetel. Sabu omo wonta sawru saatu nde « Arrahmaani taƴi, piyanɗe petti, conndi duki deƴƴaani haa gasi, kure ne kayi ngasii. Maayatnooɓe maayi, dogatnooɓe ndogi haa alaa heddiiɓe so wonaa jaambareeɓe ɓe kulataa, ndogataa ndokkataa caggal. Dar-darel waɗii, gite mbaɗii ŋaas, ɗoo, fetel wontii sawru. Ndool-ndoolaagu naatii. Jaambareeɓe nguubat petelaaji tan ina lappondira haa poolgu dañee, maa tihondiral laatoo : poolɗo alaa, poolaaɗo woodaaani. Ko ɗum tan dey woni e hare !
Kala gaynaako pullo, pullaaɗo lamɗo lamɗam, daɗɗanaa pehe wileeɓe huutortooɓe cefi e daaɗe, piɓi, caawli e gallaaɗi, o lootii kiite, o moolii baasal, o ñawndii ɓayre yimɓe e jawdi ; o winndanaa kadi aayeeji moolorɗi hunuko e yitere, jinneeji e seyɗaneeji kam e kuulle ladde (barooɗe) conngooje o ɓuftii. Omo heewi jogitaade sawru (ŋalla – weduru). Ko kanko sifortee haɗee waɗa, walla mbiyen mo, wullee jaaña, kulɗo gacce, cuusɗo ŋaaccee ñalnde wolde ummii hare hari. Ko o keewɗo muñal mo tooñataa kono jaɓataa tooñannge. O wuuri ko gawri e kosam e teewu. Omo siforee cewɗo mo heege sewnaani. Ko o jolɗo, ko o bewɗo, piyoowo, pettoowo, dufoowo kiraaɗe banndum en, hirtoo hiraande mum waala ɗaanaade. Ko o kaaraysire, dokko jawdi, moƴƴoowo e ñaagotooɓe e ñamakala en. Kanko fof e wonde gaynaako, ko o harbiyanke. Ñalnde biiwgal walla mbiyen dognirgal, o haɓɓat puccu makko, so ngu njarlu maa ndimaangu, o yaɓɓa e baylo, sakke safa mo, o jooɗoo e geeƴorgal maama labbo, o fooɗa taltalol koyɗe yeeso ɗee ngummoo, ngu deppitoo caggal no doomburu feƴƴooru gerte, o ñoƴƴa ngu jamɗe, ngu wiya wey ! Ngu yaltira galle juraa-juraa, ngu tawoya pucci peeñcu. Ɗi potndee haa ɗi pota, ñaawoowo rokka yamiroore, pucci pokkita teeɗanoo haaɗtirde ina ndoga no doole mum en potnoo, gulaali ina ngulla, puccu Bookara Bah ardii haa ɓe paandii yeeɓooɓe, o ɓoodi o fiyi koyngal e leydi, o hooti e lahal hirke, o waɗti noon kadi oya bannge, o jooɗtii, o fooɗi taltalol ngu guusi, ngu darii. Gulaali e luukaali ceeki weeyo. Pullo gaynaako harbiyannke nawii raay. Eskey Bookara Bah. Pulaar wiyi : “Ko waawde weli, kono so aɗa wallee waaw ! Sabu, ko waawde waɗi caali dawaaɗi.”
Ƴaro kadi yuɓɓinaama, agaaɓe baali fof nootitiima. Hannde ko ɓuraa faynude e ɓuraa feewreede. Ko piilngal gaalal mawɗo aynaaɓe. Baali fof ndenndinaama gaɗa wuro ; bawɗi nana piya, buubaaji nana kakka mehre, boombi e seemedɓe ina piya kelle belɗe, ina njima ina naayoo. Aynaaɓe fulɓe ɓoorniima kartaaji loru e tuubaaji loru, murtii laafaaji cilmbaaɗi, teppitiima paɗe taƴee hulee, ndadiima pafti koobaaɗi, ndariima hoore baali. Jawɗi peewɗi kam e damɗi baali cawndiima ɗum en. Petelaaji loowaama, tuppaama, kapsunaama maa mooginaama. Beeyni kuuraama, hikka aga debbo ina tawtoraa, o wiyetee ko Molel Tene, o yettetee ko Jallo, ko o pullo jaalaalo, taanum Ñuullayel yaalalɓe.
Molel Tene Jallo ko jontaaɗo. Ko o catal bebbo, omo ɗo dow ɗoo. Omo yooɗi sanne. Gila ko o suka tokooso, o fijdata tan ko e worɓe. Alaa ko o ronki waɗde e golle maɓɓe. Ko o jiɗɗo nehde jawdi, ALLAH noon wuurti mo ko e ngaynaaka ndammiri haa ɗum addani jinnaaɓe makko faggaade be’i e baali, nde tawnoo eɓe korsini mo haa ko ɓuri alaa. Kanko fof e wonde debbo, o ñawndorii ko no gorko nii : njamndi ɓaleeri naatataa ɓanndu makko, wonaa sawru wonaa womre wonaa hello alaa heen ko yottotoo mo. So a ardii e makko sippiro, a dañataa heen ñalel danewel, ko ɗoon e ɗoon o fiyat ma e leydi, woni gorko woni debbo. Kala nde o duppiti ndammiri makko subaka, o wakkotoo ko jammbere makko. O ñallata ko ŋabbude e lekkuule omo feƴƴana be’i makko e baali makko.
Ina jokki
Muusaa Aamadu Jallo
