Ganndal “sawru” (9) : Sawru tabalde

0
2569
mauritanie.jpg

Taballeeji ko tati  : Heen wootere ko tintinirde yimɓe kala ko waawi jolde (kewde). Ndeen ko jaaynoore (jaaynirde) kabaruuji. Nde tirdetee ko nguru nagge. Fulɓe mbiyi  : “Nagge malaange piggal nguru mum tirdetee ko tabalde.” Ko kayre wonno e gure Fuuta fof. Nde jogii ko cabbi ɗiɗi bayɗi no ɓoole coomiraaɗe nguru nagge. Ko ɗiin nde fiyretee. Ende fiyee cabbi jaaynde, yimɓe ndennda so laamu noddii walla kabaaru keso aranii wuro ; oon sahaa rajooji ngalaa, jaayɗe binndaaɗe ngoodaano, teleeji e telefoŋaaji kam kaalaaka.

Taballeeji ko tati  : Heen wootere ko tintinirde yimɓe kala ko waawi jolde (kewde). Ndeen ko jaaynoore (jaaynirde) kabaruuji. Nde tirdetee ko nguru nagge. Fulɓe mbiyi  : “Nagge malaange piggal nguru mum tirdetee ko tabalde.” Ko kayre wonno e gure Fuuta fof. Nde jogii ko cabbi ɗiɗi bayɗi no ɓoole coomiraaɗe nguru nagge. Ko ɗiin nde fiyretee. Ende fiyee cabbi jaaynde, yimɓe ndennda so laamu noddii walla kabaaru keso aranii wuro ; oon sahaa rajooji ngalaa, jaayɗe binndaaɗe ngoodaano, teleeji e telefoŋaaji kam kaalaaka.

Ende fiyee so woodii maayɗo e wuro : cabbi tati so tawii ko o gorko, jeeɗiɗi so wonii debbo, ko noon kadi, so ko wullaango ummoriingu wuro woɗngo. Ceerno Joob wiyi : “So mi wirtiima genaale, mi miijoo ɓee kam ceertii e penaale, kala looɓinooɗo ma male.” Kala fiɗtaandu meeɗat maayde. Wallaahi, ɗum ko goonga. Maayde ko bettoore ? Alaa ! Ɗuum wonaa goonga. Maayde kay bettaani hay gooto. Mete en njiyaani walla nanen, sahaa fof neɗɗo ina maaya. Hol to ɓurnaaɗo ɓurɗo winndere oo woni ? En nanii mo, en njaɓii mo tawi en njiyaani mo. Tagi ɗum ko maayde. Yumma men Hawwaa e Baaba men Aadama hol to ngoni ? Maayde nawii, yantude e woɗɓe ɓe njiyno-ɗen, ngoowondir-ɗen, nganndu-ɗen njahii, ngoppii en. Ngannden ndeke en njejjitaaka, en ngoppaaka, ko pele tan ngoni ɗe kuuɓaani, lajal yottaaki. Enen fof ko en maayooɓe. “Njalla yo battane moƴƴu, Malal faloo.”  Mo woni kala fadi tan ko sahaa mum ; etee o arat. Kala mo yiɗaa maayde yo salo tageede, sabu wattan guurɗo fof ko maayde. Yo ALLAAH joom ɓure e baawɗe kam e kattanɗe oo, newnan en sahtu nde yonti, cabbi tabalde tintina, wullotooɓe cooro gure, juulɓe nootoo haa keewa, peewna en, nduusa en haa yenaande (qabri), moofta en, nduwoo :

“ALLAAHUMMA akfirla huu, wa yarhamu huu. Yo ALLAH suddu mo yurmeende, daɗɗana mo yurmeende. Yo ALLAAH yurmo mo, yaafoo mo. Yoo maleykaaji yurmeende njaɓɓo mo. Woto o wonan en maayɗo deereero. Woto yeeso makko finnir mo. Woto caggal makko finnir en. Woto arjige (arsuku) makko naat leydi. Yo ALLAAH waɗtu arjige makko e ɓesgu makko. Yo ALLAAH moƴƴin koɗungu makko e jaabawol makko. So kanko nawori too moƴƴe, yo o heƴnu heen maayɓe juulɓe. So kanko tawri ɓe moƴƴere, yo ALLAAH heƴnu mo heen. ALLAAHUMMA salli alaa seyyidinaa Muhammd, wa alaa ahlihii, wa sallim.  -Aamiin !”

Duwaawu ruttiree hono nii  : “Yo ALLAAH winndan on baraaji. So o winndii woto momto. Yo baawɗe ALLAAH njawtin on siraaɗi. Yo neeɓ juuta on njahaani, on njahaaka. Yoo ndee ñamaande ɓooy yoɓaaka. Woto ɗum won ñamaande nii saka yoɓee. Yoo Pele mon garduɗe ɗee ngonan on umra jaɓaaɗo, pele mon kootirɗe ɗee ngonana on hajju jaabaaɗo. On njaaraama, ko ɗum tan neɗɗo (juulɗo) waawani banndi mum. So ñawii, o salmina (juuroo) ɗum, so maayii, o duwanoo ɗum.”

Ndeen e sahaaji ɓooyɗi, so ruggo maa bonɓe njaniino e nokku, wuro maa falnde walla diiwaan, ko cabbi taballeeji ganndaaɗi yimɓe tintinirtenoo. Njangu waɗii, ruggo nawii nayi, naworii aynaaɓe. Woto abbotooɓe ngoni ?

So njaru memaama, fantaŋ hoɗaama, sagataaɓe fulɓe aynaaɓe ndadoo, ndartoo. Bammbaaɗo yima daande fantaŋ  : “So nayi konaama, hol to abbotooɓe ngoni ? Pullo taagoo, maagoo, ɓaggoo e calɗi jalammbaani, pullo fella jigaaje ndoomoo, pullo mo ñaamataa ko jigaaji mbari. Pullo am ko mo newe niilaaɗe daroo fella, jooɗoo fella.”

Yimooɓe gumbalaa mbiya  : “So nde wiyi duƴ ! Ndee wiyi day ! Ndee wiyi jam ! Ndee wiyi bone ! Ndee wiyi wonaa ko ñalli waalata ! Ndeya wiyi wonaa ko waali ñallata. So pucci kaɓɓaama gaawe tanngila. Ee jaambaaroo ! Mo gite wuuga, mo ɓernde mbaroodi. “ Bawɗi alamari ndikkii ndiirii, jamma gunndadi waalaama  : gumbalaa ina yimee, worɓe seɓɓe ina njeysa ina teɓɓoo gaawe e petelaaji, ina mantoo. Wanndiraaɓe maɓɓe rewɓe mbammbitii boloŋaaji, kuufii dingiral ina lennga, potndii koyɗe ina piya kumballi, ina njarfa ɓe, ina kaaltaa ñalaaɗe maɓɓe e jaraale maɓɓe jawtuɗe.

So naange suusii fuɗde, pucci koota e labale mum en, mbaɗa juraa juraa naata e ladde, ɓe mbiyi kadi  : “Yuman jaambaaro nannga e ILLALLAAHU TAALAA, yuman kulɗo reedu fewja tawtaari. “ So konuuji nanngondirii haa les wulii, dow wulii, kammu ŋabbotaako, maayatnooɓe maayii, dogatnooɓe ndogii, yuman kulɗo waalii hawgu.” Ko ɗoo Yero Bah wiyata  : “Miin dey mi laaɓaama ndeke dogdu daɗndataa. Sinno dogdu danndatno ndeen lella maayata. Sinno suuɗaare danndatno, cubballo nanngataa liingu.”

Jaambareeɓe ɓe kulataa, ndogataa, ndokkataa caggal, kaalataa ko mbaɗataa, kono kadi mbaɗataa ko kaalataa. Ɓee jaambareeɓe hulɓe gacce, suusɓe ŋaacce, ɓe njahraani artude, fellitɓe warde e wareede. Dardarel waɗii, becce mbiydii reŋku, gite mbaɗdii ŋaas. Conndi gasii, kure kuuɓii, heddii tan ko cokkondiral. Weli metti worɓe njettondirtu  : fetelaaji ngontii cabbi, sagataaɓe ina nguuboo tan ina lappondira paɗe, fetelaaji haa jaambareeɓe ƴibbitii warñeende, culmii ƴiiƴam. Ruggiyankooɓe ɗalii nayi ngabbiima e sooynde, kootii to ngumminoo ina cooyi, nawaani nayi.

Buƴiri hoore nayi lotti huunaango waɗtii e lappol, aynaaɓe coomodiima e nayi, golal wontii gootal, punndi nanngii e asamaan, ɗi paytii mbalndi majji, gooleeje ndaaŋanii yumma mum en, eeleendu heewtii wuro, nayi ina kuuna, gooleeje ina njaaboo, rewɓe fulɓe ina paloo woto ñalbi koontude. Jaɓɓorɗe njaltinaama, njonngaama e jabbuwe, ɓoggi ndaasaama, ɓiraaji ndaɗaama koontinaama. Hannde kadi yanii heen, sagataaɓe fulɓe mbaɗii no ngoowi waɗde so abbaade konaaɗi ngartira, rewɓe fulɓe ndaara.

Tabalde lawɓe ko fijirteende. So nde honggaama lawɓe cummba, Mammadu Bannduru fenta hello, leewoo waɗda heen dahnde : “Saawaali yoo. . !” Saagaaji naaboo.

“Ndokkee maram saawali

– Saa waalee galle galo

– Ndokkee maram, baawaali

– O bisma mo maa, o waran maa

– Ndokkee maram, saawaali.”

Lawɓe telloo, ngama haa mbarña, Mammadu Banndu wayla njimri.

“Lawɓe ndillee ! Nganndee koy ko labbo reewi fof, ko ngorba waɗɗotoo.”

Tabalde safalɓe ko fijirteende no nde lawɓe ndee nii. En kaaliino nafoore mayre e sawru capaato.

Muusaa Aamadu Jallo