Leydi Misra

0
1801
Misra_tibooje.jpg

Ndenndaandi Arab Misra, walla e raɓɓiɗinaade Misra, ko leydi ndi ko ɓuri yaajde e mum jeyaa e Afrik rewo. Ko bannge fuɗnaange rewo oo tan woni e duungel Sinay, jeyaa e Asii. Ko heddii koo fof ko e Afrik woni. Misra hannde woni ko e nokku Misra ɓooyɗo oo. 

Ndenndaandi Arab Misra, walla e raɓɓiɗinaade Misra, ko leydi ndi ko ɓuri yaajde e mum jeyaa e Afrik rewo. Ko bannge fuɗnaange rewo oo tan woni e duungel Sinay, jeyaa e Asii. Ko heddii koo fof ko e Afrik woni. Misra hannde woni ko e nokku Misra ɓooyɗo oo. 

Misra woni leydi tataɓiri e Afrik to bannge keeweendi yimɓe, sibu fotde 89 miliyoŋ fittaandu ina nguuri e mayri. Ko Niiseriyaa tan e Ecoppi ɓuri ndi heewde yimɓe. Laamorgo mayri ko al-Qâhira (Keer). Ɗemngal mayri ko Arab. Ɗemɗe goɗɗe ina kaalee toon hay so njaajaani, ko wayi no Tamasig (bebeer) walla ɗemngal kopte, ɗemngal kerecee en wuurɓe toon.

Ko ɗoon e Daande maayo Niil gootal e pine ɓurɗe soñtude e mawnude e nder winndere ndee, ƴellitii, lewlewti e nder duuɓi 3 000 (ujunnaaje tati). Ko ɗoon binndol fentaa e mbaadi eyɓingol (yerogilif) ko adii nde binndi diidi naatnata aadee e daartol, duuɓi 3 300 ko idii hannde. Ɗuum na jeyaa e ko ɓamti Misra firawna en haa heɓi kaaɗtudi ƴellitaare e teeminannde 13ɓiire, woppani winndere ndee ngalu pinal keewngu sanne.

E teeminannde go’oɓiire, leƴƴi keewɗi njanii e Misra ɓooyɗo, keɓti ɗum, haa arti noon e Perse en, e Gerek en, e Romee en, e Bisantiin en … Caggal ɗuum, aarabeeɓe, caggal ɓeen, Usmaani en njiimi ndi kadi. Nde yahnoo haa ɓooyi, hedde 1882, Laamaandi Ndentundi (Engele en) njiimi ndi haa wolde adunaare ɗiɗmere. Kono, e hitaande 1914, ɓe njolbini njiimaandi maɓɓe, Misra wonti e ndeenaandi (protectorat) maɓɓe, ndi waɗtaa laamaandi Fuwaad gadano, ndi Biritaan keptini e hitaande 1922. Tuggi ndeen, dille politik keewɗe peeñii toon, ko wayi no heerto Wafd, walla heerto maruceewo (1925), Akwaan Muslim en (1928) jogorɓe heewde toon dolle no feewi.

Laamaandi Misra heɓi hoore mum ko e hitaande 1922. Ottomaan en fof jiimde ndi ko juuti, ko pinal Arab ɓuri yaajde e mayri. Gamaal Abdel Naseer ina jeyaa e idiiɓe ñiiɓnude ngal.

Gaa gaa mahaaɗe ɓujeeje bayɗe no kanaal Suyees walla udoo Asuwaan, Misra ina lolliri kadi ngaluuji mum daartiyankooji taweteeɗi e yoga e cuuɗi ganni nder winndere ndee.

E lewru saawiyee 2011, demminaare aarabeeɓe wuttunoonde toon mobborii laamu Hosni Mubaarak. Caggal pelɓondire keewɗe hakkunde akwaan Muslim en e pelle demokaraasi e konu, koninkooɓe caaynii laamu Muhammed Morsi (jeyaaɗo e akwaan en), njooɗtii e jappeere laamu.

Tommbo-ɗee tonngoode aroore, eɗen uddita damal e daartol ɓooyngol e kesol Misra fof.

Bookara Aamadu Bah