Limoore e hiisa

0
2861

Kala mo njiy-ɗaa hannde, mawɗo e cukalel, hay gaggaaɓe, ina jogii telefoŋ. Telefoŋ noon gollortoo ko limooje, sibu neɗɗo kala ina jogii tonngoode (walla tonngooɗe) ɗe neɗɗo foti naatnude e noddirgel hee, nde heɓa joom mum. So neɗɗo waawaa limoore, oon waawataa hutoraade telefoŋ. Walla, so ina waawnoo hay sinno ko binndol kam, maa waaw janngude inɗe. Mo waawaa heen hay dara oo, oon kam, ko sonndu wummndu tan. Yanti heen, so a waawii limoore, ma a waɗir hiisaaji maa kala kiisorgel ngonngel e portaabal hee.

Kala mo njiy-ɗaa hannde, mawɗo e cukalel, hay gaggaaɓe, ina jogii telefoŋ. Telefoŋ noon gollortoo ko limooje, sibu neɗɗo kala ina jogii tonngoode (walla tonngooɗe) ɗe neɗɗo foti naatnude e noddirgel hee, nde heɓa joom mum. So neɗɗo waawaa limoore, oon waawataa hutoraade telefoŋ. Walla, so ina waawnoo hay sinno ko binndol kam, maa waaw janngude inɗe. Mo waawaa heen hay dara oo, oon kam, ko sonndu wummndu tan. Yanti heen, so a waawii limoore, ma a waɗir hiisaaji maa kala kiisorgel ngonngel e portaabal hee.

Ndeen, so neɗɗo yiɗii waawde hiisaade, maa jannga no hiisortee, jannga ɓeydugol, ustugol, cowgol e peccugol, ko famɗi fof. Nde yahnoo haa ɓooyi, masiŋaaji kiisotooɗi njoli, kono, wonaa mo woni kala waawi heɓde ɗi. Hannde, Alla ɓeydiima newnande en geɗe ɗee kadi, sibu, noddirkon kon gooto e men kala jogii kon, ina mbaawi waɗande en hiisa men.

Jooni hol ko heddii? Heddii tan, ko anndude limoore : gila e alkule mum (lime), haa e limtooje (“kelme” limoore), haa e njuɓɓudi mum.

Ngam wallude ɓeen ɓe njanngaano binndol limoore e hiisa, eɗen njuutoo ɗoo, e jaaynde men hee, lowre hiisa. Puɗɗorto-ɗen noon ko damal limoore. Eɗen mballifinoo, e hitaande 1981, deftere hiisa. Ma en ƴettit heen ko cikku-ɗen yimɓe ɓurata hatojinde hannde ngam waawde hiisoraade noddirkon mum en.

Limoore : geɗe kuftodinɗe

En nduttanaaki nafoore limoore, sibu ko ɗum sokla guurwuuro. No neɗɗo soklirta ndiyam e ñaamde nii, ko noon huutorirtoo limoore. So neɗɗo jibinaama, yahii haa waɗtii haalde, ina jeyaa e ko idotoo ekkineede, limde. Limde peɗeeli junngo, limde peɗeele juuɗe ɗiɗi… E nder ko teskii-mi, ndeen, e nder Fuuta, so cukalel waawii limde haa sappo tan, wiyetee ko yontii naatde jaŋde. Njaafo-ɗon, ma en njiyoy batte mum e limoore hee e hoore mum, sibu, nde tawnoo “mawɗo soodaani ganndal ɓooy wuurde”, kadi “ngooroondi ganndal ko teskuya”, wonaa meere. Ko waɗatnoo fanndeede haa cukalel waawa limde haa sappo nde wiyee “yontii naatde jaŋde”, e miijo men kay, ɗuum ne kadi wonaa meere.

“Go’o bonii, limoore aayiima”. Ɗum teeŋtinii, limoore men fuɗɗorii ko go’o. Walla mbiyen, “limoore ko woodi”, fuɗɗortoo ko go’o. Pine aduna ɗee kala, (aadee en fof) ko noon puɗɗorii limoore mum en.

Inɗe limoore
Ɗum noon, so eɗen lima, mbiyaten ko:

Go’o, ɗiɗi, tati, nay, joy, jeegom, jeeɗiɗi, jeetati, jeenay, sappo, sappo e …, noogaas, capanɗe tati, … capanɗe jeenay … teemedere, teemedde…, ujunere, ujunnaaje…, miliyoŋ, miliyoŋaaji…, miliyaar, miliyaaruuji…

So en mbelaama, mbiyen inɗe limoore ngardii (won ko heddii, kono wonaa huunde waɗɗiinde anndeede). Yarham mum Aamadu Saar mo rajo Muritani, ina heewnoo wiyde “limoore haaɗi ko e joy”! Ma a taw ko yiɗnoode wiyde tan, so neɗɗo limii haa joy, fuɗɗitto, wiya jeegom ( joy e go’o ), jeeɗiɗi  ( joy e ɗiɗi ), jeetati ( joy e tati ), jeenay (joy e nay). Sappo ko helmere hesere nde jeyaaka e ndaɗɗudi limoore, kono sappo ko huunde mawnde e limoore aadee en. Ko ɗum tagi en wiyde “ngooroondi limoore ko sappo”. Ma en njiyoy yeeso, wonde limraten ko sappo-sappo, hay binndiin limoore kadi ko e ngaal doosgal tuugii.

Alkule limoore : lime

Ko lime sappo kuutorto-ɗen

Go’o :         1
Ɗiɗi :          2
Tati :           3
Nay :           4
Joy :            5
Jeegom :   6
Jeeɗiɗi :     7
Jeetati :      8
Jeenay :     9
Dara :         0

… Ina jokki
Bookara Aamadu Bah