John Atta-Mills, toɗɗaaɗo hooreejo leydi Ganaa ñalnde 3 saawiyee 2009, ƴettii golle ñalnde alarba 7 saawiyee. O woondii e tawtoreede ujunnaaji keewɗi Ganaanaaɓe kam e hooreeɓe leyɗe Afrik keewɗe. O lomtii ko John Kuofor. Ko ngolɗoo woni ɗiɗmol, e nder duuɓi sappo jawtuɗi ɗi, ko luulndo ina heɓta laamu rewrude e woote.
Ko ina 100 000 neɗɗo dentii e boowal indepandaas (place de l’indépendance), e nder wuro Akraa, laamorgo leydi Ganaa, ngam tawtoreede piilngal ngal.
John Atta-Mills woondii gollanaade leydi mum e ɗooftaade Doosɗe leydi ndi. O wiyi : «Kisal jeyetee ko e geɗe ngardin-mi. Mi ardortaako ndoolndoolaagu e jinngere. Njoftiigu, walla cukkugol diir alaa. Kono nganndee gooto kala maa naamndite ko halfinanoo». Manndaa hooreejo leydi to Ganaa ko duuɓi na’i.
John Atta-Mills, jahroowo hannde e duuɓi 64 ko porfeseer to Uniwersitee Ganaa.
O jibinaa ko ñalnde 21 sulyee 1944 to wuro ina wiyee Tarkwa. Ko Ganaa o janngi ha o heɓi seedantaagal toowngal hade makko yahde Londres ɗo o heɓi doktoraa makko, omo yahra e duuɓi 27.
Ndeen o artii, o woni e jannginde to duɗal jaaɓi haaɗtirde (Iniwersitee) Ganaa.
Tuggude 1997 haa 2000 o woniino cukko-hooreejo Jerry Rawlings, laaminooɗo Ganaa hakkunde 1981 e 2000. O wonii kanndidaa e woote gardagol leydi ndi hitaande 2000 e 2004, kono ko John Kufuor toɗɗaa e cili ɗiɗi ɗii kala. Ko e ngolɗoo laawol, laawol tataɓol, o fodananoo ardaade leydi ndi, o fooli biyeteeɗo Nana Akufo-Addo.
Ganaa heeriindiri ko e ɗeeɗoo leyɗe : Koddiwaar bannge hirnaange, Burkinaa bannge rewo e Togo bannge fuɗnaange. Kapitaal leydi ndi wiyetee ko Akraa.
Ɗemngal gollorgal leydi ndi ko Engele. Ɗemngal ngenndiwal wiyetee ko Twi, kaalis leydi ndi wiyetee ko Sedi (Cédi). Leydi Ganaa hannde ndi, alaa ko jotondiri to bannge nokku walla daartol laamaandi Ganaa.
Ngenndiyanke dowluɗo, kaɓinooɗo njiimaandi koloñaal, biyeteeɗo Kwame Nkrumah ko e ndii leydi jeyaa.
Ganaa ina jeyaa e leyɗe ɗe njulaagu jiyaaɓe tampinnoo : haa e oo ñalawma tufɗe mum (nannduɗe e Goree) ina ɗoon, yeru nokku biyeteeɗo Elmina.
Bookara Aamadu Bah
