Sariya kaɓotooɗo njiyaagu : Hol ko addi ɗum ?

0
1653
1015767-1274835.jpg

 

Naamnal ngal ko jojjungal sabu e ɗum haawnii e yonta mo ngon-ɗen o, e nder fuɗɗoode teeminannde noogaas e go’o wiyeede wonde sariya ƴettaama ngam haɓaade njiyaagu e nder moritani.

 

Naamnal ngal ko jojjungal sabu e ɗum haawnii e yonta mo ngon-ɗen o, e nder fuɗɗoode teeminannde noogaas e go’o wiyeede wonde sariya ƴettaama ngam haɓaade njiyaagu e nder moritani.

Macungagu e nder moritani.

Ɗiiɗoo duuɓi battindiiɗi, luural mawngal ina e nder renndo men, teeŋti noon e nder jannguɓe. Luural ngal ko won wiyooɓe macungaagal alaa e nder leydi ndi, ɓeya ina mbiya njiyaagu kay ina woodi etee ina doolni e leydi he, heddiiɓe ɓe kañum en mbiyi ko njiyaagu no anndiranoo e teeminanɗe 16, 17 haa 18, woodaani hannde, kono batte njiyaagu ina heddii e won e nokkuuji e leƴƴi e nder leydi men kono doolniraani no won ɓeen mbiyrata nii.

So tawi aduna oo fof ina hawri wonde woni maccuɗo ko neɗɗo jeyaaɗo, mo jeyaa hoore mum, baawɗo  yeeyeede, juknee, luɓee walla rokkee neɗɗo goɗɗo, firti  ko oon sifaa kam, hay so en mbiyataa woodaani, ina famɗi ɗo ɗum hawretee hannde.

Ko ɓuri heewde hannde ko teski-ɗen e nder renndo men (teeŋti e haalpulaar en) ko yimɓe wiyeteeɓe ko maccuɓe tawa ko innde rewi joom mum, firti ko hay so joomum ina noddiree maccuɗo ne, wuuraani ngonka maccuɗo, sabu alaa kalfuɗo ɗum, tawi ko kañum dawnata ɗum, naftortoo doole mum walla so welaama yeeya mo goɗɗo.

Kono kadi ina heddii haa jooni yimɓe wonɓe e kalifaandi tawa ko won jeeyɓe ɗum en ina mbaɗi ɗum en e galleeji ina ngolloroo ɗum en (ndefa, nguppa, njerwoo, ngaynoya jawdi, e teeru ɓe konndira otooji ekn…) tawi ɓe njoɓetaake (ɗum ɓuri heewde ko e nder safalɓe).

Nguuɗoon njiyaagu ina waawi wiyeede ko “njiyaagu galle”, e ngu seerti e njiyaagu ngaadoraangu ɗo joomum ina wayi no ko kaliifa mum tami fittaandu mum. Njiyaagu galle won ɗo ɗeɓi wontude no enɗam nii, jiyaaɗo o kañum e hoore mum yiɗaa yahde bannge goɗɗo sabu hiisii ko e galle he jeyaa. Kono ɗum dey ittaani joomum ko maccuɗo tawde wonii tamaani ndimaagu hoore mum.

Njiyaagu e sariya keso o.

Sariya keso o ina wayi no ñaawii luural goodnongal ngal; ɗum firti ko sariya o hasbii ko njiyaagu ina woodi e leydi he, heewde ɗum e famɗude ɗum fof  ittaani ko bonannde wonande renndo ngo.

Ko goonga ɓooyii ko sariyaaji ƴettaa, gila e jamaanu tuubakiri ngam haɓaade njiyaagu, ɓurɗo heen ɓadaade o ko ƴettanooɗo   ko e hitaande 1981 mo meeɗaa siyneede, hay so tawii o bonniino baɗe jowitiiɗe e njiyaagu, o sakkaano feere no ɗum haɓirtee ko ɗum waɗi, o meeɗaa faaynude joom maccuɓe en. Etee, teskaa e oon sahaa ko njuɓɓudi laamu potnoondi haɓaade ɗum ko kam darii e tiɗɗude ɗum kala ɗo ɗum feeñi.

– Ko hesɗi e ko sariya keso oo addani en ko millude wonde njiyaagu fotndaa ko e “warde hoore” etee nanngiraaɗo ɗum fof, ɗum woni jaggaaɗo ina macciɗina neɗɗo walla ina itta ndimaagu mum e hurum mum ñawretee ko no baɗɗo bonannde tolniinde e warde hoore.

– Kono kadi hay geɗe kaantare ɗe neɗɗo huccinta e neɗɗo goɗɗo nanngiraaɗo ko maccuɗo ko wayi no: heɓtude jawdi mum, haɗde ɗum ndonu mum, haɗde cukalel janngude, waawnande  deɓɓo korɗo e dewgal, mawninde njiyaagu e jime e jimɗi e ko nanndi heen … ko geɗe karminaaɗe kay so tawii ɗe tolninaaka e warhoore ne, jaggiraaɗo ɗum fof maa fawe kuuge caɗtuɗe gila e kasoo haa e alamaan.

Ko ɓuri maantinde  e ooɗoo  sariya  tan ko maantaade mo ko woni njiyaagu, hol golle e baɗe ɗe neɗɗo darantoo haa hiisee wonde ko jiɗɗo waɗtude aadee hono mum jiyaaɗo. Etee sariya o kadi darii limti kuuge paweteeɗe e oon neɗɗo baɗɗo bonande no nde siforii kala.

Ɗum addanta en wiyde wonde sariya o waɗii taaɓal mawngal e nder yolnde nde njiɗ-ɗen taccude ngam ƴellitde renndo men e nawrude ngo yeeso.

Kono kadi eɗen mbiya ɗum tan yonaani, ina moƴƴa laamu ngu lelna dawrugol kesol to bannge politigi e faggudu ngam tammboo kuulal mumtugol njiyaagu e renndo men.

Sabu won haaliyanke gooto wiynoo :”Ɓiɗɓe naange ina koomta ɗomɗuɗo, yah mi rimɗiniima ina fuunta mo anndaa. Aan biyaaɗo yah ! a rimɗii, kettel leydi a alaa, gabbel gawri a yooɓaaki, sunnu, ƴeewtindo nguu ndimaagu, nganndaa jowitiiɗo ko kalfaaɗo.”

Ndimaagu ko waasde yowitaade to bannge faggudu, ko rimɗude miijo e jogaade konngol e nder renndo mum. Ɗum laamu ngu ina foti teskaade ɗum no feewi mbele yiɗde mumtude njiyaagu ina tabita e renndo he.

Maamuudu Haaruuna Joop