Duuɓi 23 caggal kewkewe 1989, huunde e pelle daraniiɗe jojjanɗe aadee e leydi men njahii Sorimalee juuroyaade gaññeeje ubbidanooɓe e biidi. Njillu nguu waɗi ko ñalnde aljumaa 23 noowammbar 2012. Wiiduru Sorimalee yiytaa ko ñalnde 18 desaambar 1990. Ubbidaa e mayru ko Aamadu Umar Lih jibinaaɗo 1918 e Sammba Juulde Jah jibinaaɗo 1918 e Ceerno Jallo jibinaaɗo 1946 e Abuu Mammadu Lih jibinaaɗo 1967.
E wiyde gooto e koreeji Abuu Mamadu Lih, «nde ɓe njiytaa ndee, ɓe keɓtiniraa tan ko comci maɓɓe e ñawundoole maɓɓe. ». «Duuɓi keewɗi njawtii, kono min njejjitaani ». E tuugnaade e limooje pelle daraniiɗe jojjanɗe aadee, 476 wuro taccinaama, 355 neɗɗo mbaraama heen, biidi 4 njiytaama hakkunde Wocci e Sorimalee e Wenndinŋ e Teydumal.
Ñalnde mawnde, 23 lewru noowammbar 2012, won ko dilli haa dillini taƴre Pete e nder diiwaan Yirlaaɓe Muritani, won ko kewi e nder wuro Sorimalee. Won ko waɗi e nokku oo ko heewi doole, ko wonaa huunde aadoranoonde. Heedde beetawe toowɗo, saanga 11w 08h, diiraali mawɗi cukki noppi.
Nii woni hakkillaaji e gite fof kuccani bannge hirnaange wuro Sorimalee. Nde wonnoo noon ɗum wonaa bettere, ko huunde jooɗtoranoonde waɗaani faayre. Otooji 19, mawɗi e tokoosi njoofi e foonde raneere, guuɓe daneeje e gijile, baaɗe boɗeeje e murtooɗe. Foonde ndee jiimi ko e baari ndiyam, huufi mbolooji gawde, koyle e barkeeje, baal-boruuje e camtarle. Ko ɗoon woni Ñaaki. Ñaaki ko gurel fulɓe joom jawdi en gila ɗo ngel wonnoo dabbaano haa ngel wonti seeɗaano e ruumaano, ngel ñiiɓi.
Nde punndi huulti, diiraali ndartii, sukaaɓe ɓaleeɓe e woɗeeɓe tellii e otooji ena njooɓii konngol ; « Allaahu akbar ! ». Ko pelle daraniiɗe yooltude jojjanɗe aadee e nder leydi Muritani e gardagol IRA ngari juuraade waranooɓe Sorimalee gila e kitaale 1989 fayde 1992 tawi heen nayo ko ubbidaaɓe e wiiduru wooturu, keɓaani looteede e hasneede saka juuleede. Pelle ɗee ko jeenay: IRA-Muritani, TPMN, Conscience et Résistance, Kawtal ngam Ƴellitaare, SOS-Jiyaaɓe, OMDH, C.J.H (Dokkorde Sukaaɓe Hardaneeɓe), COVICIM (Njuɓɓudi Wayeeɓe, boomiiɓe siwil e konunkooɓe), ODJMCDS (Ndeenka ngam kaaltidal Cukaaku Muritani ngam haɓaade ɓurondiral leƴƴi). Ko ɓe 150 innama-aadee. Ko ɓuri heewde e maɓɓe ko sukaaɓe worɓe e rewɓe kono kadi mawɓe e hilifaaɓe mawɓe ena njilli e maɓɓe. Ko ɗoon ɓe tawi ko ɓuri heewde e jibinannde Sorimalee gila e joom-wuro ngoo, nulaaɓe batu Sorimalee ummoriiɓe to Nuwaasaot haa e yontannde rewɓe e worɓe. Ko ɓeen calmini ɓe, mbismii ɓe. Tawi ko adii ɗuum, sukaaɓe wuro ngoo coppii coɓoƴƴi, pertiima cate leɗɗe, pittii nokku ɗo daakaa oo ɗoo haa laaɓi, mbeertii heen leece haa o hawri. To bannge ndiyam, ko saretaaji ngaddoyi barile, sukaaɓe rewɓe kocci ƴoogirɗe mbaɗi ɗe haa ɗe keewi. Boyli tati ena ɗoon e gurel Ñaaki ngel.
- Tuugnorgal Golle ñalawma oo
Jamaanu nguu adorii ko juuraade yanaande mawnde ena heediri tuddunde ndee bannge funnaange-worgo mo woɗɗaani. Yanaande ndee ena waɗi maantoode alluwal ɓalewal. Winndaa e maggal ko inɗe worɓe nayo ubbidaaɓe ɗoon ɓee, limtaaɓe dow ɓee.
Ɓeeɗoo nayo fof mbardaa ko e sahaa gooto. Ɓe mbaraa ko ñalnde dewo 18 lewru mbooy hitaande 1990. Kono wonaa kamɓe tan ngoni ubbaaɓe ɗoon e oon ɗoon nokku. Caggal nde gurel ngel taƴtinaa, weddoyaa caggal maayo, nokku oo wonti ko tuddunde dadiiɓe ƴiiƴiiɓe. Ko heewi waraama ɗoon (maa en ngartu heen e konngol Aamadu Mammadu Aan ganndirɗo Ciikaa Aan).
Caggal nde pelle ɗee njuurii waamulde ndee haa ngasni, ngarti, njooɗii e leece ɗee, ko joom-wuro Sorimalee hono Aamadu Buuɗi Soh ƴetti konngol ngam bismaade jamaanu nguu e hollude weltaare dañaande e ngolɗoo juuragol e innde Sorimalee e kuuɓal. O yetti, o jaari, o duwanii sukaaɓe ɓee.
Caggal konngol joom-wuro ngol, rewi heen ko njuulu. Juulantee ko maayɓe ɓee nde tawnoo ɗo ɓe ngubbaa ɗoo alaa e maɓɓe lootanooɗoo, kasnanooɗo walla juulanooɗo. Juulni jamaanu nguu ko Ceerno Muktaar mo Demmba Atumaani Jah. Ko adii nde omo habbira, o adii waɗde ko ko juulɓe keewi waɗande maayɗo juulɗo walla maayɓe juulɓe so haalde moƴƴere nde nganndi e mum en. O haali ko juuti, o siforii hay weeyo wonanoongo e oon sahaa.
Caggal juulde ndee, yaaɓanaa ko jippingol deftere Alla teddunde ndee. Udditi jaŋde ndee ko almuudo Ceerno Haadii Wele mo Waasetaake. Nde deftere ndee timmi, duwanii maayɓe ɓee e wuurɓe ɓee ko Jibi Bah ganndiraaɗo Gelongal Bah. O duwii duwaawu juutɗo saɗne, duwaaw ƴoogaaɗo e anniyaaji toowɗi, jerwaaɗo haa regii e ɗemngal arab cellungal, ceningal haa annduɓe e humambinneeɓe fof ndimmbini koye.
- Konnguɗi Pelle e yimɓe arnooɓe
Nde golle ɗee ngarti haa e konnguɗi pelle walla e yimɓe teelɗuɓe, adii rokkeede konngol ko Senatoor Yuusuf Sillaa. O ummorii ko Kayhayɗi. O wiyi o araani e innde laamu, o ardi ko sabu ko o muritaninaajo paamɗo wonde ko waɗaa ɗoon koo wonaa huunde feewnde. E ko refti heen, kanko, o ɓilii ko hakkunde woɗeeɓe e ɓaleeɓe so tawii o ruttanii asliiji jinnaaɓe makko ɗiɗo ɓee. Ko ɗuum addani mo yiɗde jam e deeƴre e koɗdigal moƴƴal ngona hakkunde leƴƴi ɗii.
Nde Senatoor Yuusuf Sillaa rowi konngol mum, gorle ngarti ko e Aamadu Mammadu Aan lollirɗo Ciikaa Aan. Ko oon woni mawɗo njuɓɓudi sorimaleenaaɓe ngonndi Nuwaasot. Ko ndiin njuɓɓudi kadi neli mo, kanko e biyeteeɗo Hammadi Kanaa Saar ngam wallondiroyde e ɓesngu Sorimalee mbele ñalawma oo ena yuɓɓa kaaɗtudi. Ko kanko haali e innde waranaaɓe ɓee nde maayɓe ɓee mbaraa, duuɓi mum en e ɗo gooto heen fof lelii e nokkuuji. Ɓeen waraaɓe ngoni limtaaɓe dow ɓee, yantude e Conngaan Aamadu Juulde, duuɓi 52, baraaɗo ñalnde hoore-biir 7 seeɗto 1990 e Abuu Aamadu Gey, duuɓi 30 , baraaɗo ñalnde 11 siilo hitaande 1991 e Usmaan Aamadu Gey , miñi mum 6ɓo oo, ɗaccaani e Hammaat Atumaane Jah, duuɓi 71, baraaɗo e nder lefol mum joom-wuraagal ñalnde mowbaare 26 lewru juko hitaande 1992 e Abuu Lawal Bah, jeyaaɗo to Dabbaano sara Wenndiŋ, waraa kadi ubbaa ko e diiwaan Siiwre Liiliya e Aamadu Cilaa, jeyaaɗo to Cilaa, waraa kadi ubba ko e nder Ñaaki(hakkunde gurel ngel) e Maamuudu Hammadi noddirteeɗo Maamudal Jaraaf, jeyaaɗo to Njaawaldi Mawngo. Oon yanaande walla aññeere mum yiytaaka haa hannde…
- Kasoo
Caggal nde yimɓe jogitiiɓe, ɓe nganndaaka, e sikki, ummoriiɓe to bannge worgo ngari mbari jeeyoowo biyeteeɗo Siidi wul Suwoydi e nder Sorimalee, sanndarmaaɓe nanngii sukaaɓe yonɓe e nder wuro hee. E ɓeen sukaaɓe, caggal jonte leeɓte duumiiɗe caɗtuɗi e koyeera jaltuɗo neɗɗaagal no fotiri ngam jaɓnude ɓe ko woodaani, gooto e mumen, caggal nde nattii waawde nawde muusalla mo aadee hattantaa roondaade, jaɓi wonde ko kañum gooto wari baraaɗo oo. Oon woni Saar Aamadu Mammadu walla Alasan Ndaama. Heddiiɓe ɓee ngoppitaa, kanko, o nanngitaa, o taƴanaa kasoo kaaɗdi balɗe. Gila e hitaande 1992 haa e ngeeɗoo ñallunge, o woni ko e dummbirdu Eeleega.
- Leeɓte caɗtuɗe
Caggal nde takkaa, e ko aldaa e daliilu, jokkondirde e Senegaal tawi faandaare ndee ko saaktude sirluuji Muritani, Aan Umaar Sammba nootortooɗo e innde Aali Mayyaa leeɓtaama leeɓte caɗtuɗe e nder dummbirɗi jahannama to Eeleega e to Nuwaasot. Alaa fof e mbaydi leeɓte walla e koyeera ko o hollaaka. Ko e ɗaam rewam hannde oo, o jooɗtiima e batte makko. Alaa ko o yiyata so wonaa ko o hollaa, alaa ko o nanata so wonaa ko o nannaa. O wontii teŋre, donngal banndiraaɓe. E ndeen ne dey, ooɗoo mo aduna woyni hannde woniino konunke celluɗo, coftuɗo, dokkanooɗo njeenaaje keewɗe sabu cuusal e hattan tabitɗo e kala fannu. O woniino kadi garde haa o heɓi daraja adsidaa (adjudant). O ardinooma kadi wuro Sorimalee ngoo fotde duuɓi.
Ko ɗoo heewɓe, gila e waali-wuro en haa e hoɗɓe arnooɓe, ndonki nanngude gonɗi, kiwtii ngoni e woyde. Hay kanko e hoore makko, kanko kaalatnooɗo oo, heewii ɗo konngol makko taƴi walla telɓi sabu ɓernde heccere e gonɗi baamooji.
Nde Aamadu Mammadu joofni konngol ko IRA rokkaa konngol. Biraama wul Abeydi dañaani arde. O woni ko e ɗanngal safaara kanko e joom-suudu makko to leyɗeele Orop. Ko cukko makko ɓami konngol e innde makko. O wiyetee ko Baraahiim wul Bilaal. O haali pellital e anniya mo fedde IRA jogii ngam haɓde e perpooɗe gonɗe e Muritani ɗee.
Caggal Barahiim wul Bilaal, ko mawɗo fedde Kawtal ngam Ƴellitaare ƴetti konngol. Ko kanko woni Jibi Soh. Ko kanko nii waɗi jokkondiral hakkunde pelle ɗee e njuɓɓudi Sorimaleenaaɓe ngonndi Nuwaasot.
Caggal Kawtal ngam Ƴellitaare, ko cukko Buubakar wul Mashuud rokkaa konngol. O wiyetee ko Ahmed wul Wadiiya. Ko kanko kadi ɗowi fedde SoS-jiyaaɓe.
Ko ɗoo woni ɗo golle ɗee njowaa, fotde ko jamaanu nguu ena huccana wottaade e juulde.
Caggal bottaari e njuulu, hay so tawii tonnganooka e tuugnorgal ñalawma oo, rokkaa konngol ko Gelongal Fuuta lollirɗo Njaay Saydu Aamadu nde tawnoo ko kañum ɓuri ƴellitaade e wiɗto waraaɓe e taƴtinaaɓe e daande maayo. Konngol makko ɓuri abbitaade ko e njettoor darnde daraande ndee, e wasiyaade nde sukaaɓe ɓee ngardinta hakkille ngam riiwtude geɗe peccooje walla gustooje semmbe dental.
Caggal Gelongal Fuuta, ko Alasan Njenngudi Jah gardiiɗo TPMN (oto men ngenndinkaagu am) heɓi konngol. Alasan adii fof jeertinde ko wonde hare haɓeteende ndee wonaa e neɗɗo teelɗuɗo nde huccitinaa, wonaa kadi haa hannde e leñol toɗɗangol nde jogitanaa. Nde huccinaa ko njuɓɓudi ñawndi, lelnaandi gila e duuɓi jeytaare fayde hannde e ngeeɗoo ñallunge. Ko ndiin ngooroondi ñolndi bof woni e haɓeede mbele potal e ndimaagu ena ñiiɓa e leydi ndii, gooto fof heɓa hakke mum haa timma. E sakket haala makko, o joofii heen ko wonde oto yimɓe ɓee puuntu koye mumen sabu mbaydi ngoodnoondi gila hanki ndii, ko ndiin tan haa hannde yahata e nder leydi ndii kadi ko dadungal tiiɗngal tan waawata foolde ndi.
Nde o rowi, ko dokkorde njuɓɓudi sukaaɓe hardaneeɓe (CJH: coordination des jeunes haratines) e innde Aliyiin wul Yuusuf ƴetti konngol. Caggal ɗuum ko biyeteeɗo Mohammed Rasaak. Oon ardii ko fedde wiyeteende ODJMCDS (Ndeenka ngam kaaltidal Cukaaku Muritani ngam haɓaade ɓurondiral leƴƴi). Konngol sakkitii ko e hunuko biyeteeɗo Mohammed Haafaj e innde OMDH (Ndeenka Muritani Jojjanɗe aadee). Ko ɗoon daakaa oo saakii, woodi heen yantuɓe e laawol sabu ko fotɓe kadi yilloyaade Inaal. Heddiiɓe ɓee njettoyii Sorimalee ngam juuroyaade Aan Umaar Sammba ganndiraaɗo Aali Mayyaa.
Ko ɗoo woni ɗo hajju Sorimalee haaɗi, saanga 16w30h kikiiɗe.
Gelongal Fuuta lollirɗo Njaay Saydu Aamadu
