Barooɓe Jakel ndillinii Jakel e Pete

0
1589

Siyaara Barooɓe Jakel. Ñalnde 15 lewru siilo hitaande 2014, ɓesngu Barooɓe Jakel Sahre Hammee Yero waɗii siyaara pattamlamo e nder wuro mum en. Waɗanaa siyaara oo ko Ceerno Muktaar Sammba lollirɗo Ceerno Yero Kudeeje.

Siyaara Barooɓe Jakel. Ñalnde 15 lewru siilo hitaande 2014, ɓesngu Barooɓe Jakel Sahre Hammee Yero waɗii siyaara pattamlamo e nder wuro mum en. Waɗanaa siyaara oo ko Ceerno Muktaar Sammba lollirɗo Ceerno Yero Kudeeje.

 Tuggude e puɗal naange haa takkusaan juulaa, ko e darnde wonaa. Caggal nde jamaanu nguu naati galle siyaara oo haa jooɗii, adii waɗeede ko silki Quraana e cakkital Ceerno Abdarahmaani Gasamme.

Udditi taro ngoo ko kilifa galle oo hono Alhajji Abuu Ceerno Muktaar Sammba ganndiraaɗo Alhajji Abuu Diiye Kebe. Caggal deftere Alla ndee, rewi heen ko cakkital wirduuji, haa hannde e yamiroore Ceerno Abdarahmanaani Gasamme. Ceerno Aamadu Muktaar Baro duwii ngam uddude timmal wirduuji ɗii. Ko ɗoon jamaanu nguu ñoŋtii, e gardagol hilifaaɓe ñalawma oo, tiindii baamuule ngam juuroyaade rawda Ceerno Muktaar Sammba lollirɗo Ceerno Yero Kudeeje. Nde yimɓe naati baamuule ɗee, kala kilifa gonnooɗo ɗoon bismaama to nder rawda too. Ndeen fotnooɓe naatde toon ɓee fof naatdii, wirduujji kadi cakkitaa e yamiroore, haa hannde, Ceerno Abdarahmaani Gasamme. Jaggoowo kurus toɗɗaa ngam reende limoore dottanaande wirdu ndee. Nde ɗeen golle ngasi, yimɓe payti to galle siyaara too. Alhajji Ceerno Muktaar Alhajji Ceerno Muktaar Kebe, gooto e sukaaɓe almuɓɓe ɓurɓe jaɓaneede hannde to bannge ganndal e nder nokku oo, yamiraa yo yeewtan banndiraaɓe ko yowitii e nguurndam ooɗoo jiyaaɗo Alla, baɗanteeɗo siyaara caggal nde karaw rottaa, tummbuli njuɓɓunaa, lahe caraa e les caaleeje. Nde o rowi haala makko tawi hankadi ko ñalawma oo fuɗɗiima woɗɗoyde. Gooto fof rokka jippunde, ñaltoyi haa takkusaan yoni, arti. Caggal nde yimɓe njuuli takkusaan, duwaaw waɗaa, siyaara oo saakii.

Ciftinen wonde siyaara Ceerno Muktaar Sammba e Barooɓe Jakelnaaɓe fuɗɗii waɗeede ko e hitaande 1997. Hay so tawii ɓesngu Barooɓe ena joginoo fiɓnde waɗande mo siyaara e ndeen hitaande, cemmbini ngu e ngoon miijo ko Sorimaleenaaɓe e Bokkenaaɓe. Caggal Barooɓe Jakel, ko ɗeeɗoo gure ɗiɗi ngoni jaale yummaaje siyaara oo.

Ñalnde heen, caggal ummoriiɓe to Ndakaaru, Nuwaasot, Libeerwiil e to Kaay Sammbal Haawa to leydi Mali, ɗeeɗoo gure ne tawtoraama siyaaro oo: Bokke Salsalɓe, Bokke Mbaayɓe, Bokke Jalluɓe, Fereyɓe Bokke, Pete jeeri, Nguy, Salnde Tebegut, Koyli Jaawa, Waasetaake wuro Ceerno Haabii Wele(yo Geno rokku mo jam), Sorimalee, Liiliya, Cengelel, Mbotto, Cilaa, Garlol, Jaarangel , Maaqaama, Ɓoggel Faaduwaa e Kayhayɗi e gardagol Sheriif Saydu Haydara.

Kono gure nootitiiɗe ɗee fof e heewde e addorde annduɓe diine, ɗe tawii Barooɓe Jakel ko barooɗe e nder diiwaan Pete, ena sukki, serwaani to bannge ganndal: So Alla yiilaama ɗoon ko huunde haannde, nde tawnoo Geno ena rokki ɓe ko heewɓe ndañaani:

– tafsirɓe 61
– fiilaaɓe alfaa 15
– joom lijja en 21
– reenɓe quraana, ɓe ngalaa lijjaaji 5
– lasraariyankooɓe 15

Ɗum ena hawra e 117 joom geɗal e diine Alla e nder ndeeɗoo sahre Barooɓe Jakel nde wonaani hay weddannde jammbere.

Hol ngonɗo Ceerno Muktaar Sammba?

Jibinannde. Ceerno Muktaar Sammba lollirɗo Ceerno Yero Kudeeje ari e aduna ko heedde hitaande 1886 e nder wuro Barooɓe Jakel e nder galle Hebbeeɓe woɗeeɓe. O wuuri ko duuɓi capanɗe jeetati e ɗiɗi (duuɓi 82). O ruttitii e joom makko ko ñalnde 5 lewru siilo (samwiyee) hitaande 1968. Yumma mum yumma makko wiyetee ko Raki Maamuudu, dawi ko e Bokke Salsalɓe, yettetee ko Sal. Yumma makko, kanko Ceerno Muktaar, wiyetee ko Aysata Raki Maamuudu e nder Bokkenaaɓe. To bannge Barooɓe, Aysata Raki Maamuudu oo nootortoo ko e innde Kudeeje. Ko ɓiyi Daawda→ sileymaani→ Saydu → Aysata → Amina → Hammee →Yero→ Muusaa. Ko ɗuum jeyi sabaabu, kanko Ceerno, omo noddiree innde Yero Kudeeje ndee. Baaba makko, haa hannde, kanko Ceerno Muktaar, wiyetee ko Sammba Seydi Demmba. Ko oon rokki mo innde Muktaar ndee, wiyi mo Muktaar Sammba Seydi Demmba.

Jaŋde Ceerno Muktaar. Ceerno Muktaar adii winndaneede harfeere ko e duɗal mawni mum, mo jiidi baaba gooto ena wiyee Ceerno Bookar Sammba. O janngoyii to Sahaal, o woni toon dumunna. Ngaddiin quraana mo o jogii oo, ko toon o itti ɗum. O janngii kadi e biyeteeɗo Ceerno Malal Eliyaa to Cilon e nder diiwaan Boosoya. Ɓeeɗoo, ko quraana tan o janngi e mumen. O janngoyii kadi to wiyetee Ballel Soowanaaɓe sara Waawnde e nder diiwaan Damga Senegaal. Ko ɗoon mawniiko mo o jiidi baaba gooto ena wiyee Maamuudu Diko (baaba mum Usmaan Maamuudu, taani mum Faatimata Usmaan Maamuudu Diko lollirɗo Hawwaa Mayram Diiye walla Warbaa Kebbel), tawi mo. Maamuudu Diko ko julanke wonnoo. O soggatnoo ko ñalbi. O ɓooyii e ladde haa koreeji makko puɗɗii fiiptaade nguurndam makko. O ari, o tawi ɗoon Ceerno Yero, o yeeyi ɗoon ñalbi ɗi o anndornoo ɗii. O felliti nanngande mo suudu e waɗande mo rasiyoŋ haa o gasni jaŋde, ɓe ngartidi haa e Barooɓe. Caggal nde o woni e Barooɓe dumunna, o jokkoyii kadi jaŋde to biyeteeɗo Ceerno Yero Baal to Ngijilon e nder Ngenaar. Caggal ɗum, o yiytondiri e sehil mawniiko ena wiyee Hammaat Lamiin Njaac, lollirɗo Demmba Hawaa, baaba mum Ceerno Hamdu Rabbi Njaac to Madiina Njaacɓe. Ɓe njahdi haa Ɓoggee to duɗal Ceerno Aamadu Muktaar Saako. Kono e wiyde Abuu Diiye Kebe, ceerno Muktaar janngaani e ngaal duɗal. O yahdi tan ko e Ceerno Demmba Hawaa, jannginatnooɗo mo oo. Kono ko ɗoon e ngaal duɗal, o nani, kanko Ceerno Muktaar, nanalla Alhajji Maalik Sih mo Tiwaawoon haa addani mo yiɗde yahde toon. Ko Alhajji Maalik Sih waɗani mo alluwal makko tafsiiru, rokki mo laawol tijjaani, waɗi mo kadi muqaddam e laawol ngol, gila o artaani. Caggal nde o wondi e Alhajji Maalik Sih dumunna, yumma makko winndi mo ɓataake mbele omo arta ngam remande ɗum. O suuɗii ceerno makko ɓataake oo haa nde yumma makko winndi Alhajji Maalik Sih e hoyre mum. Alhajji Maalik Sih noddi mo, wiyi mo: aan, ndeke yumma maa ena wuuri?  O wiyi mo: eey neene am ena wuurnoo, nde mbayrat-mi!

Alhajji Maalik wiyi mo: yumma maa wiyi ko yo a ar. Ɗum noon mboɗo moolii e Alla e naŋtaade e almuudo mo jinnaaɗo mum sokli. Etee ko mi ɗaccitɗo ma.

Ko subaka wonnoo, nde yahi haa kikiiɗe, kanko Alhajji Maalik, o noddi almuɓɓe duɗal ngal fof ɗo zaawiya ɗoo. Ndeen ɓe ndentii, o wiyi ɓe, sabaabu noddaango ngoo ko ɗaccitde musiɗɗo men, mo ngonduno-ɗen, hono Muktaar Sammba. O yamiri mo yo o yaltu dental ngal, o yaha haa o yettoo laawol laana-njoorndi ena ɗoon. So o yettiima ngol, o arta e maɓɓe. O ummii, kanko Muktaar Sammba, o ɗooftii yamiroore Ceerno ndee. Nde o yettotoo laawol ngol fayde e nde o artata e dental ngal, tawi ko o waɗtii nanngude jiifa makko, oto feɗɗitaade hakke e keewal ceede(kaalis), ɗe yimɓe, ɓe o hawratnoo, ena totta mo. Nde o arti, o tawi Alhajji Maalik Sih renndinanii mo e almuɓɓe ɓee ko ena tolnoo e hono ko o addi koo. Caggal ɗum, kanko Alhajji Maalik Sih woodi ko o itti, o lommbi ɗum e jiifa Muktaar Sammba (seernaaɓe ɓee njaɓaani haalde ko ɗum woni), o wiyi ɗum yo yah, jooɗoyoo, waasa ɗannaade. So Alla jaɓii maa o maay, omo tottee. E diiwaan Barooɓe, ko kanko adii rokkirde laawol tijjaani. Ko Alhajji Maalik Sih waɗi mo kilifa e laawol ngol e nder nokku hee.

E tonngol, mbiyen siyaara oo rewii laawol e njuɓɓudi. Ɗowi golle ɗee ko Ceerno Abdarahmaani Gasamme, Ceerno Mammadu Sih, Ceerno Aamadu Usmaan Kebe, Alhajji Ceerno Muktaar Kebe, Ceerno Mammadu Buubu Jallo e Ceerno Muhammadu Mbaay.

So Ceerno Muktaar Sammba waɗanaama siyaara e nder Barooɓe Jakel ko huunde haannde nde tawnoo no o wayi yiɗde e tampande ganndal nii, ko noon ne kadi o wayi ɗiggande ceerno makko Alhajji Maalik Sih(yo yurmeende Alla won e mum), mo aduna fof ceedtii timmal mum e giɗgol e mum e Nelaaɗo. Ko ɗum waɗi nde Alhajji Maalik Sih winndata jaarooje Nelaaɗo ndee, Ceerno Muktaar jeyanoo ko e almuɓɓe liirayatnooɓe binndi ɗii e naange, ndeena ɗi haa ɗi njoora. Mo gooŋɗini walla gollanii joom geɗal to Alla, Alla ittana ɗum geɗal to ɓeen ɓe ngalaa ella. Waɗde Alla rokkii mo ɓesngu pattamlamu, ngittungu, nganndungu fotde.

Gelongal Fuuta lollirɗo, Njaay Saydu Aamadu