Funeeɓe jibinaaɓe ina njaggondiri juuɗe

0
2393

 

Ɗum waɗi ko to Dental Dowlaaji Amerik. Debbo gooto ina wiyee Sarah, jibini funeeɓe rewɓe ina njaggondiri juuɗe. Tawanooɓe ɗum ɓee fof ndonku jaggude gonɗi mum en. Kamɓe e yumma maɓɓe fof aɓe celli, aɓe e jam. Yanti heen, ɓe ngonaa giƴiraaɓe tan, ko ɓe funeeɓe goonga e goonga.

 

Ɗum waɗi ko to Dental Dowlaaji Amerik. Debbo gooto ina wiyee Sarah, jibini funeeɓe rewɓe ina njaggondiri juuɗe. Tawanooɓe ɗum ɓee fof ndonku jaggude gonɗi mum en. Kamɓe e yumma maɓɓe fof aɓe celli, aɓe e jam. Yanti heen, ɓe ngonaa giƴiraaɓe tan, ko ɓe funeeɓe goonga e goonga.

Hol ko ɗum firti ? Mate ina woodi funeeɓe “fuunti funeere”? Jaabawol ngol nana e Pulaar, sibu eɗen njogii konngol “fuunti funeere”.

Hol ko firti tawo funeeɓe “goonga e goonga”?

Funeeɓe “goonga e goonga” ko funeeɓe ummiiɓe e “toɓɓere” wootere. Oɗon nganndi, aadee fuɗɗortoo ko wonde toɓɓere ummiinde  e jillondiral (dentondiral) kañtulol gootol (gorko) e ɓoccoonde wootere (debbo). Ko ndeen toɓɓere sowotoo wonta heɗɗere haa wonta neɗɗo. Ina waɗa heen sahaaji, e kaawisaaji Alla, so toɓɓere ndee sowiima gootol tan, feccoo wonta toɓɓe ɗiɗi ceertude, walla tati … heen toɓɓere kala wonta neɗɗo : ɗuum woni funeeɓe goonga e goonga njibinee heen (funeeɓe ɗiɗo walla tato…). Ɓeen funeeɓe noon, maa wonii kam en fof ko rewɓe, maa wonii kam en fof ko worɓe, (toɓɓere adannde ndee toɓɓanoo ko debbo tan walla gorko). Ɓeen funeeɓe njiidi “kaɓirɗe ndonaandi” (matériel génétique) sibu ko kamɓe njiidi toɓɓere. To bannge tagoodi, seerndude ɓe weeɓaani. Ko nehdi e humpitooji e ngonkaaji nguurndam tan kadi ceerndata geɗe maɓɓe seeɗa.

Funeeɓe “Fuunti funeere” walla “funeeɓe fuunti” ko rennduɓe reedu wooturu, kono tawa gooto e maɓɓe fof ko toɓɓere mum heeriinde (pottital kañtulol gorko e boccoonde debbo). Won ko ɓe ndenndi haa heewi, sibu ko ɓe yumma gooto e baaba gooto (ko woowaa), kono “kaɓirɗe ndonaandi” maɓɓe won ɗo ceerti. Ɓeeɗoo nii, eɗen mbaawi wiyde tan ko ɓe giƴiraaɓe. (Ɓe mbayi ko no njiyduɓe yumma e baaba kala mbayi nii tan, kono kamɓe ko ɓe saawdaaɓe laawol gootol, njibidinaa). A ɓe mbaawi wonde kamɓe fof (kamɓe ɓeeɗoo uneeɓe)  rewɓe, walla kamɓe fof worɓe, walla debbo e gorko.  

Funeeɓe goonga e goonga, hol jiiduɓe hol ɗuum ? 

En mbiyiino wonde funeeɓe goonga goonga ɓee, njiidi toɓɓere : kañtulol gootol e ɓoccoonde wootere. Nanndugol maɓɓe fawii ko e sahaa mo toɓɓere ndee sowii ndee, haa wonti ɗiɗi.

Tataɓal e ko ɗum kewata, toɓɓere ndee sowotoo ko e balɗe ɗiɗi dewɗe e toɓɓingol ngol. Ɗoo, heen funeere fof jogotoo ko saawdu mum ndiyam e wuddu mum bannge. Tataɓe ɗiɗi e ko ɗum kewata (70%) toɓɓere ndee sowotoo ko hakkunde balɗe 3 haa 7 caggal toɓɓingol ngol. Ɗoo, funeeɓe ɓee ndenndi wuddu kono gooto heen kala ina jogii saawdu mum ndiyam bannge. Gootol e nder teemedere (1%), toɓɓere leela feccaade (caggal balɗe 8), oon sahaa kamɓe ndenndata fof (wuddu e saawdu ndiyam fof)…

Wonande funeeɓe fuunti ɓee noon, ɓe njiida hay toɓɓe, alaa ko ɓe ndenndi so wonaa reedu.

Bookara Aamadu Bah
Ƴoogirde : maxisciences.com, sante.lefigaro.fr