Diine : Jibinegol nulaaɗo (MJKM)

0
3167

 

Nelaaɗo Alla mo jam e kisal ngoni e mum (MJKM) oo,  jibinaa ko subaka altine  jeenay 9 lewru Rabiiyul awalu e nder ɓesngu Banii Haasim e hitaande ñiibi, tawa capanɗe nay hitaande ɓennii e laamɗo Kisra ani surwaan, ina hawra e noogaas, walla noogas e ɗiɗi lewru abril 571 jibneede Annabi Iisaa (MJKM) oo, e fawaade e haala ganndo gooto ina wiyee Mohammed Sileymaani Elmansuur Fawri, e ganndo koode gooto ina wiyee Mahmuud Baasa.

Naniraama ibnu Saad : hono yummum Nelaaɗo Alla (MJKM) oo wiyi : nde njibinmoo-mi ndee, mi tinii annoore mawnde yaltii e am, ko ina yaynoo tataaji Saam. Hono ɗuum kadi naniraama e Ahmed Gaa Irbaadi Bun Saariya.

Gaatuleeje : ñalnde o jibinaa ndee kadi won gaatuleeje njiyaa ñalnde heen ngam won e geɗe teddugal njiyaama njani e ñalnde heen, yiyaama kadi to ɓeen ndewatnoo Allaaji mum en, jeynge duppitii heen, won e nokkuuji maɓɓe dewirɗi geno maɓɓe kelii ñanlde heen. Naniraa ɗum ko Bayhakiyyu.

Jibinegol : ndeen yummum Nelaaɗo Alla jibinii ɓiyum tedduɗo oo, ɗoon e ɗoon o neli e taanum nelaaɗo ngam tintinde ɗum o jibinii afo makko hannde. Nde oon nannoo ɗum tan, ummii dogi ari. Nde o yettii o ƴefti tiggu oo, o naatdi e mum to nder suudu Kaaba too, o yetti Alla, o manti ɗum, o suɓanii mo innde Muhammed ndee, etee ndeen ɗoon innde alaano e inɗe Aarabeeɓe. Caggal ɗum o haddini mo ñalnde ñalngu jeeɗiɓiiwu, hono no Aarabeeɓe mbaɗiratnoo.

Muynam nelaaɗo : adii muyninde mo caggal yummakko kanko nelaaɗo (MJKM), ko debbo gooto ina wiyee suweybata, soknaajo Abii Lahbi e kosam ɓiyum ina wiyee Masruuhu. Ko adii ɗuum tawi oon muyninii Hamjata Bun Abdul Muɗalabi, caggal makko kadi oon muyninii biyateeɗo Abaa Salamata Bun Abdul-asad Elmaksuumi.

Nguurndam makko to Bani Saad: Laatiima ko woni aada to bannge Aarabeeɓe : won e ɓiɓɓe  maɓɓe so njibinaama, ina keewi jagganeede muyninoowo ngam reentanaade ɗum en yoga e ñabbuuli  gaadoraaɗi, ina ɓeyda kadi semmbeeji mum en e teeŋtinde leppi mum en. Ina wonaa kadi neɗɗo teyliiɗo to batte ɗemngal gila e ummoraade nde wonnoo e tekke. Ina wayi no Abdul Muɗalabi jagganii nelaaɗo Alla (MJKM) oo muyninoowo. Muynani mo ko debbo gooto e rewɓe bani Saada ibnu Bakiri, oon woni Halimata Bintu Abii Suwaybi, jom galle mum ina wiyee Haaris bun Abdil-asaa Elmikna, e nder suudu maɓɓe hee wooturu.

Banndiraaɓe makko toon to bannge muynam : Abdullaahi Bun Haaris, Raanisata Bintu Haris e Jasamata bintu Elhaaris. Nehi mo toon ko Abii Sufyaa bun Elhaaris ɓiy baaba makko tokooso kanko nelaaɗo (MJKM). Laatima baaba makko tokooso, hono Hamjata bun Abdul Muɗalabi oon ne kadi muynii to Bani Saad ibnu Bakiri en, yummum oon kadi muyninii nelaaɗo Alla (MJKM), to Halimata. Laatiima Hamjata bun Abdul Muɗalabi ko muynidiiɗo nelaaɗo e jeese ɗiɗi. Heen yeeso ko to Bani Saad en, yeeso ɗiɗmo ngoo ko to Suwaybata.

Halimata noon nde muyninta mo ndee, o yiyii barke, ɗum firti ko o yiyii heen nafoore mawnde sanne e kaawisaaji ɗi o suusaano daartude.

Ngam kanko Halimata o wiyi : “miin e hooram, mi miijiima artirde mo to yummako, ƴettu-moo-mi, nawtu mi mo to yummako miin fof e reerɗude o heddoo e amen. Nde njettii-mi kaalan-mi ɗum yummako mbiy-moomi : so tawii mi woppii ɓinngel am ngel to amen mbiɗo hulani ngel ñabbuuli gonɗi e nder Makka ɗii. Ɗoon e ɗo min ceertaani no feewi ha o artiri-mo e amen.

Ko hono nii o heddorii e Bani Saad en haa o timmini duuɓi nay walla joy caggal nde o jibinaa. Ko ɗoon caɗeele ceekgol ɓernde makko njoli. Naniraama Muslim gaa Anas hono nelaaɗo Alla (MJKM), Jibiril arii e makko omo fijda e cukolon ɗiɗon, o jaggi mo; o liɓi mo; o seeki becce ɗee, o itti ɓernde nde o looti ɗum o lootiri ɗum ko ndiyam Biiri jam jam. Ɗum fof tawi cukolon kon ndogii, kon payii to yummum nelaaɗo, kon mbiyi ɗum : “Mohammed jaggaama waraama. Ɓe ndogi ɓe njaɓɓoyii mo haa ɓe kawri e makko o mo arta, ɓe ƴeewi mo, ɓe tawi keeci makko ina moddi leydi.

Ngonka makko to yummka oo tigi-rigi

Caggal nde Halimata yiyi ɗeen ɗoon caɗeele, o huli o ruttini mo to yummako Aminata too. Ɗoon o wonti haa o timmini duuɓi jeegom, Aminata ƴeewtindii, miijii waɗde njillu ngam juuroyaade jom galle mum Abdullaahi, baaba mum Nelaaɗo Alla, (MJKM) to nokku ina wiyee Biisurbi. Kanko Aminata o yalti Makka o tacci yolnde ko ina tolnoo e teemedde joy kiloo meeteer, omo wonndi e ɓiyiiko Alyatiim, Mohammed nelaaɗo Alla (MJKM) oo. Debbo gooto ina wiyee Ummu Aymana ina liggantanoo mo, o ɗaldoyi ɗum Abdul-muɗalabi to Makka. O ñiiɓi to o juurinoo too ko lewru. O uddi njillu nguu, nde o artata o mo fayti Makka ñawu heftii-mo e laawol, ɗum tampini mo e hakkunde laawol ngol, o maayi nokku ina wiyee Abwaay, hakkunde Makka e Madiina. Ko hono nii yummum nelaaɗo (MJKM) oo sankorii.

Gartugol nelaaɗo to Makka

Ko taaniiko Abdul Muɗalabi itti mo Abwaay to yummako sankii too, artiri mo Makka. Caggal ɗum noon, ɗum wonani mo ngoƴa, kanko Abdul Muɗalabi, ngam o jaɓataa seertude e nelaaɗo ngam yurmaade ɗum, omo jooɗodoo e mum e dow leeso makko, o wona e moomde keeci mum, omo anndi won ko o teskittee e mum, kono omo deƴƴi ɗuum. Nde o timmini duuɓi makko jeetati e lewbi ɗiɗi e balɗe sappo, taaniiko Abdul Muɗalabi saŋkii. Hade mum ruttaade noon tawi fodiino ɗaldude mo baaba makko tokooso Abii Ɗaalibi sehil baaba makko no feewi.

Nguurndam tampere golle makko :

Laataaki nelaaɗo Alla (MJKM) oo ina joginoo golle keeriiɗe,  so wonaa latiima omo aynatnoo ndammiri. O ayniino to Bani Saad ibnu Bakiri en, to Makka too kadi o aynaniino kooreeji makko nokku ina wiyee Kharariiɗi. Nde o heɓi duuɓi noogaas e joy, o yalti o yeeyoyi to Saam e jawdi Kadiijatu (MWM). Hono Ibnu Is-haakh wiyi : laatiima Kadiijata ko debbo jeeyoowo jom teddungal e jawdi, omo ligginatnoo worɓe ina njeeyana mo, o hokka ɗum en heen seeɗa. Laatiima khuraysinaaɓe ko suudu yeeyooɓe e nder Aarabeeɓe, nde yettinoo mo kanko Kadiijata ummoraade e nelaaɗo to bannge nuunɗal e moƴƴere e mawnude hoolaare e moƴƴere jikku, o felliti ɗaldude mo jawdi makko yo o yaltid e mum faade Saam, o noddi ɗum o looyndii ɗum so ina yiɗi yaltidde e jawdi makko ngam yeeyoyde to Saam, nelaaɗo Alla jaɓi ɗuum, caggal ɗumɗoon o hokki ɗum jawdi makko, oon yalti fayi Saam ina wonndi e cukalel makko ina wiyee Maysara.

Dewgal makko e Kadijatu Bintu khuwaylid

Ndeen o artii to Makka ummoraade Saam, Kadijata yiyi e nder jawdi mum ndii hoolaare e ɓural ngal meeɗaano yiyde ɗum e ko ɓenni, e ko cukalel makko jahdunoongel e makko to Saam ngel, ko ngel yiyi e nelaaɗo to bannge yuumtude miijo e ɗemngal goongɗungal e mƴƴude feere.

Yiytude ko majjirnoo ɗum : laatiima hoohooɓe Makka e hooreeɓe cuuɗi mum en, ina ndeerɗunoo e resde Kadiijata kono o jaɓanaani ɓe ɗuum, caggal ɗuum o yeewtani sehil makko debbo ko woni e nder fittaandu makko wonde omo yiɗiri nelaaɗo dewgal e laawol Alla. Oon ne leeltinaani ɗum yahi to nelaaɗo o udditani ɗum ngaal ɗoon damal, kañum ne weltii heen etee jaɓi ɗuum. Nelaaɗo kañum ne yahi to baabiraaɓe mum tokosɓe o haalani ɗum en o mo yiɗi resde Kadijata, ɓeen mbeltii heen, ɓe njahi to baaba mum Kadiijata ɓe ƴamani mo Kadiijata. Ko e ngol laawol dewgal ngal humaa, sehil Kadijatu oo noon wiyatee ko Nafisatu Bintu Munayya. Ina tawtoraa kumal ngal Bani Haasim en, e hooreeɓe jom leppi en. Ɗum ɗoon noon ko nde o ruttii Saam caggal lewbi ɗiɗi, o teŋi kumal ngal ko poliiji noogaas, ɗiin poliiji noon, ko ɗum haɓɓatee e dow leggal tiimngal e dow woyndu ina safiree baagal ndiyam. Oon saanga laatiima Kadiijata duuɓi mum ina njahra e capanɗe nay hitaande, duuɓi nelaaɗo Alla (MJKM) ina yahra e noogaas e joy. E oon tuma Kadiijata laatima wonde ɓurɗo rewɓe ɓesngu mum en teddude e heewde jawdi e hakkilantaagal, ngam ko kanko woni debbo gadano mo nelaaɗo Alla adii resde. O restaani hay gooto goɗɗo e dow mum haa oon maayi.

Ɓiɓɓe nelaaɗo Alla e Kadijetu :  ɓiɓɓe nelaaɗo kala ko Kadijettu jibini ɗum en, ɗum woni ɓeeɗoo arooɓe : Alkaasum, rewi heen Jeynaba, rewi heen ko Rukkuyya, rewi heen Ummu Kulsuum, rewi heen ko Faatimata, rewi heen Abdullaahi. Ɓiɗɓe nelaaɗo fof noon maayri ko cukaaku, kamɓe fof kadi nde ɓe maayi nde omo wuuri, kono ɓiɓɓe rewɓe ɓee, kañum en fof tawtoraama Lislaam etee kamɓe fof ɓe ngongɗinii, kamɓe fof kadi ɓe perii fayde Mediina kono kamɓe rewɓe ɓee fof, ɓe maayi e yeeso baaba maɓɓe, so wonaa Faatimata. Oon heddiima caggal nelaaɗo haa timmi lewbi jeegom, o tawtoyi ɗum firti ko ndeen o maayi.

Seeɗa e jubbannde ngam anndude Mohammad (MJKM)

Ngam anndude nelaaɗo Alla, Mohammed (MJKM) : o wiyatee ko Mohammadu Bun Abdullaahi, Bun Abdul-Muɗalabi, Bun Haasim, Haasim ummii ko e Kuraysi; kuraysiyaŋkooɓe ko Arabeeɓe, ɓeen ne ngummii ko e ngeñgoI Maayil ɓiyum Ibraahiima, (JKM) Mohammadu ɓurɗo ɓurnaaɗo winndere. O dañii e ngurndam makko, duuɓi capanɗe e jeegom e tati (63) ina heen duuɓi ko nde o nelatee, heen duuɓi noogaas e tati, ko o Annabi nelaaɗo, o fuɗɗorii Annabaagal ko e simoore “Janngu”, o neliraa ko simoore

“Tuɗɗiiɗo”. Leydi makko ko Makka, o ferii feewde Mediina, Alla neli mo yo o jeertin yimɓe e bone sirku, o nodda ɗum en e wootoɗinde Alla.

Ko e ɗeeɗo geɗe o jaggi haa timmi duuɓi sappo, omo nodda ngam anndinde yimɓe Alla ko Gooto, goɗɗo alaa. Caggal ɗuum, o ŋabbinaa dow asamaan, eɗen nganndira ɗuum e simoore Maarije, kaawise (1—7).

Ina jeyaa e keeriiɗi Annabi (MJKM): ɗum ko tawa omo ɗaanii nder lobbudu suudu haa woodi ko ari e makko nanngi mo, seeki hakkunde hirsirde goddol makko haa les wuddu makko, yaltini ɓernde makko, loowi heen ganndal e iimanaagal ngam semmbinde doole makko e ɗuum ko o woni e dow mum. Caggal ɗuum o addanaa muumanteewel ɓuri mbabba mawnude etee  wonaa mbabba puccu, ina wiyee Buraak, woni e ñeeŋtaade haa takkii sara makko o waɗɗinaa e dow heen wonndude e Jibiriil, mo kisal woni e mum oo, ɓe ngari haa ɓe tolnii Bayti Elmakdas, ɓe njippii ɗoon.  Kanko nelaaɗo o juulni ɗoon Annabaaɓe e nelaaɓe Alla kala ngam feeñninde teddungal Mohammadu (MJKM) wonde ko Imaam koolaaɗo.  Caggal nde Nelaaɗo juulni ɓe e kattanɗe Alla, Jibiriil ɓennini mo to dow asamaan. Nde o yettii toon ndee, o tawi toon ko ɓeeɗoo Annabaaɓe :  Asamaan gadano, woni ɗoon ko Aadama yo kisal won e mum (KWM); Asamaan ɗiɗmo, woni ɗoon ko Yahyaa e Iisaa (KWM) ; Asamaan tataɓo, woni ɗoon ko Yuusuf (KWM) ; Asamaan nayaɓo, woni ɗoon ko Idiriis (KWM) ; Asamaan joyaɓo, woni ɗoon ko Haaruuna ɓiy Imraan miñum Muusaa (KWM) ; Asamaan jeegoɓiijo, woni ɗoon ko Muusaa ɓiyum Imraan (KWM) ; Asamaan jeeɗiɓiijo, woni ɗoon  ko Ibraahiim (KWM), sehil Alla. Laatima nde ɓe jettii ɗoon ndee, ɓe tawi ɗoon Annabi Ibraahiim ina keeci mum e galle nguurndameeji ñalnde kala capanɗe jeeɗiɗi ujunere Maleyka ina naata ɗoon ngam rewde Alla e juulde refti heen ɗi njalta goɗɗi kadi ngara janngo mum, ɗi hay gooto anndaa keewal mum en no poti so wonaa Alla.

Caggal ɗum ɗoon, Jibiril ɓennini mo to jaaɓi-haattirde e nder asamaan jeeɗaɓiijo oo. Alla holli toon kaawisaaji keewɗi ɗi neɗɗo waawa jangtodaade, caggal ɗum Alla fawi e makko juulɗeele capanɗe joy, ko ndeen o tellii ha o wirtitii Muusaa, oon naamndii mo “hol juulɗeele Alla fawi e dow leñol ma juulɓe ?” o wiyi : capanɗe joy. Muusa wiyi mo, yo o rutto to joomiraaɗo oo, o ñaagoo yo ustan mo ngam ina anndi leñol makko hattanaani ɗum. O ruttitii to joomiraaɗo oo, o ñaagii ɗum yo ustan mo, Alla kañum ne ko newiiɗo ustani mo, waɗtani mo juulɗeele joy ñalnde kala e jamma mum. Nde o wirtitii Muusaa laawol goɗngol wiyi mo yo rutto ha ɓura hoybude, o wiyi o hersii hankadi, caggal ɗuum, o jipporoyi ko to Makka nokku ina wiyee Gales o juuli ɗoon subaka darɗe ɗiɗi. Cagga ɗuum, ina wayi no hankadi farlinaama e dow makko waktuuji joy ñalnde kala o juuli Makka duuɓi tati caggal ɗum o yamiraa yo o fer feewde

Mediina. waɗi noon ko Makkanaaɓe kaɗii mo waajaade e nder Makka hitaande sappo e tatiɓiire e lewru Rabiiyul-awalu, ko e nder nduun lewru kadi o jibinenoo. Caggal nde o nelaa ha timmi duuɓi sappo e tati e nder Makka omo waajoo, o roŋki dañde keewal yimɓe e nder kuraysinaaɓe, so wonaa ɓeydaade salaade noddaandu makko e ɓeydude tooñanngeeji fayde e makko e fewjude peeje no ɓe mbardi mo kanko e goongɗinɓe mo, ngam kamɓe kuraysinaaɓe fof ɓe ndenndii, ɓe noddi batu to galle diisnoniral  makkanaaɓe ngam ƴeewde hol peeje potɗe dañeede ngam warde mo jam e kisal ngoni e mum oo. Ɗum noon ko caggal nde ɓe puɗɗii yiyde yoga e sehilaaɓe Nelaaɗo e yiɗɓe ɗum ina pera, ina payi Madiina.

Yo Alla hokku en taweede oo saha mo wuuri,  enen kala e hoɗdiiɓe.

Jibriil Muusaa Joop