Ɗum wayriino waɗde ! Walla mbiyen wayriino yiyteede ! Holi ɗuum ? Nguyka nder kawgel Bakkaa ! Ɗum waɗiino e hitaande 2001, hawrunoo ko e laamu Maawiyya, tawi Sagiir wul Mbaarek ina ardii nokku jaŋde. Ndeen hitaande, nde laamu nguu laaɓanoo wonde won heɓɓe naamne ɗee ko adii ñalngu kawgel ngel, ngu felliti niilnude kawgel Bakkaa ngel fof, ngel waɗtaa.
Ɗum wayriino waɗde ! Walla mbiyen wayriino yiyteede ! Holi ɗuum ? Nguyka nder kawgel Bakkaa ! Ɗum waɗiino e hitaande 2001, hawrunoo ko e laamu Maawiyya, tawi Sagiir wul Mbaarek ina ardii nokku jaŋde. Ndeen hitaande, nde laamu nguu laaɓanoo wonde won heɓɓe naamne ɗee ko adii ñalngu kawgel ngel, ngu felliti niilnude kawgel Bakkaa ngel fof, ngel waɗtaa.
Hikka hawri ko e laamu Muhammed Abdel Asiis, e gardagol Bah Usmaan nokku jaŋde oo, yanti heen kadi, ngon-ɗen ko e “hitaande jaŋde”. Ina laaɓi wonde naamne jowitiiɗe e ganndal fisik wonande fannu biyeteeɗo D (ganndal siyaas), caaktaama jofnde talaata 16/6/2015. Hitaande ndee fof wonde “hitaande jaŋde”, nguyka kaa fof e laaɓtude, laamu nguu felliti waɗtude tan ko fannu biyaaɗo saaktaama oo. So tawii ko Alla, ɗee geɗe mbettaani hay gooto, sibu enen fof eɗen nganndi ko dogata e janngirɗe leydi ndii, e sifaa no no jaŋde nde ardoraa, kam e caɗeele mum. Eto-ɗen joopaade heen huunde.
Yimɓe ina ngoya « ngardiigu faggudu e bonannde jawdi », kono, hannde, alaa nokku e leydi ndii daɗi e ngardiigu ooñiingu : wonaa jaŋde, wonaa cellal, wonaa faggudu, wonaa renndo, ñawu nguu ko kuuɓtodinngu no feewi. Wonande fannu jaŋde oo, ko ina wona duuɓi noogaas jooni, yimɓe fof ina ngoyatnoo “mukñaaji gonɗi e kawgelaaji”. E miijo maɓɓe, ina saɗi kawgel waɗa (wonii bakkaa, wonii berwe, wonii kawgelaaji ɓennugol to duɗe jaaɓi-haaɗtirde, maa naatgol ekkolaaji fannuuji ekn) tawa nanaaka wonde « won heɓɓe naamne ɗee ko idii kawgel ngel ». Ɓooyii woyeede wonde seedanteeje (dipolomaaji) keewɗi « ko coodaaɗi » ! Ɗuum noon heewi joopeede heen ko ɓalliiɓe jagge laamu, woni jogiiɓe mbaawka (sabu wonde ɗum en e nokkuuji toowɗi) walla « jogiiɓe jawdi ko coodiri ɗeen naamne ». Miskineeɓe Alla ɓee, ngalaa kaan mbaawka. Ɓeen ne, ko feere wootere tan mbaawi huutoraade, so « eggude » walla mbiyen « wujjude » walla no Farayse wiyata nii « tirisde » : ɗuum woni, ñalnde kawgel ñaago-ɗaa ɓurɗo ma anndude yo wallu ma jaabaade naamne, walla mofaa binndanɗe ngam tiimtoyaade heen so a arii e waɗde kawgel : ɓee heen ko kayeeji mum en mofata, ɓee heen mbinndittoo ko e ɗerewon tokoson, njuutkon, ɓee heen ko e ɓalli en… walla ɓe moofta e nokkuuji mettuɗi yiytude walla ganiiɗi, ɗo reenooɓe miijotaako walla ɗo kersata wiñcitde… , e ko wattindii koo, ko telefoŋaaji jolɗi ɗii yoga e almudɓe ngujjirta. Ɗee geɗe, eɗen mbaawi wiyde hay gooto humpaaka ɗum : wonaa jannginooɓe, wonaa jinnaaɓe almudɓe, wonaa laamu. Hannde, renndo men kala ina hawri e waasde bonnitde nguyka kawgel, no ngo jaɓiri nguykaaji keddiiɗi ɗii nii. Ina gasa tawa waɗi noon ko ŋakkeene nuunɗal ardiiɓe. Sibu, so soodaama, ko jinnaaɓe ɓee coodata. So almudɓe ɗaccaama wujjude jaabawuuji ñalnde kawgel, ko reenooɓe (jannginooɓe) e laamu nguu njaɓi ɗuum. Ina anndaa walla ina wiyee, e yeru, wonande berwe walla naatirde kolees, to nder leydi too, ko reenooɓe ɓee e koye mum en keewi winnditaade jaabawuuli e alluwal (taabloo), mbiya yo almudɓe eggu. Ɗuum saabii, kala donkuɗo ɗum heɓde e Nuwaasoot (ɗo ndeenka kaa ɓuri hiisde seeɗa, walla ɗo yimɓe ɓee kulata seeɗa), heewi ko yahde nder leydi too, walla nii wooda waɗanɓe ɗum en kawgel… Eɗen nganndi, so wonaano yimɓe fof ko “hawruɓe e bonnude jaŋde leydi ndii” ɗuum aaɓnotonooka.
Eɗen nganndi geɗel gootel : woni yumma bonannde ndee, ko politikaaji jaŋde ɗi tuugaaki e nuunɗal, ɗi teskaaki ngonka leydi ndii… ɗum noon, ɗo yahaa artaa fof yumma caɗeele men hanki e hannde ko ngardiigu ooñiingu.
So tawiino mo woni kala ina rokkaa hakke mum (leydi men ina alɗi), martabaaji keɓretee ko fawaade e moƴƴude golle e nuunɗude, wonaa jogaade doole e toŋtugol, kala tooñaade ina jogii ɗo wullitii, hay gooto teeɗantaako waɗde ko yooɗaani.
Kono ɗee geɗe eggii renndo men ko ɓooyi, ko ɗum tagi hannde, kala ko hersirtenoo, ko ɗum faarnortee : gila e dirtinde jawdi buur, haa e wonkinaade to bannge politik, haa e nguyka nder kawgelaaji… Ndeen hay maayde neɗɗo ɓurani ɗum wiyeede wujjii, hannde ko wuyɓe fof ɓuri tekkude e yoorde geeni!
Muttaar
