Weeyo : Kalitannde moolanaande

Ko kewata e weeyo ina woƴi aadee en feewi. Fotde maɓɓe, sibu hay ko ɓooyaani koo, e lewru desaambar ɓennundu nduu (desaambar 2018), haayre weeyo kalitii, kalito hulɓiniingo, tolnde maayo Bering.

Ɗumɗoo ko kabaaru ummoriiɗo e Nasa, mo jaayɗe caakti ñalnde 18 mars 2019 ɓennuɗo oo. Doole kalito ngoo ina sowoo laabi 10 kalito bommbo atomik mo Amerik werlinoo e wuro Hiroshima. Tee, e oon sahaa, ko 25,6 km fat wonnoo hakkunde mayre e Leydi. Alla ko moƴƴo, alaa ko ɗum bonni, kono annduɓe ɓeydiima faayde, sibu so tawiino ko haayre ɓurnde mawnude, ina waawnoo bonnude e waɗande aadee en tanaaji keewɗi.

NASA noon ina werti noppi mum haa njaaji, nde tawnoo parlemaan Amerik ko ko taƴanoo ɗum faandaare gila e hitaande 2005 : « jogaade kattanɗe yiytude ɗoon e hitaande 2020 fotde 90% kaaƴe weeyo ɗe njaajeendi mum en seɓi 140 meeteer. »

Maayo Bering ko maayo nder Geec pasifiijo wonngo hedde wuddu rewo, hakkunde duunde Amerik e Riisi.

Bommbo atomik Hiroshima e Nagasaki, ko bommbooji ɗi Dental Dowlaaji Amerik (Amerik) werlinoo e ɗeen gure Japon ñalnde 6 ut 1945 wonande Hiroshima e ñalnde 9 ut 1945 wonande Nagasaki. Oon sahaa, konu Riisi ina yaaɓani naatde Japon, tawi kadi Japon ina ŋati e jokkude wolde, ina ronkaa yo jebbilo. Gure keewɗe ina njeyanoo e doggol gure potɗe bommbeede, ngol « Target Committee » (Goomu cuɓotoongu Toɓɓanɗe), lelnunoo, ɓurɗe maantinde e pinal Japon, kono kadi jogiiɗe faayiida to bannge konu.
Hiroshima, ko wuro ganni, kono kadi ko tuddunde mawnde konu leydi ndii e sahaa wolde hakkunde Siin e Japon (1894-1895).

————————–

Eɓɓaande Manhattan
Peewnugol bommbo oo rewii daawe keewɗe e nder duuɓi keewɗi : ɗum woni ko anndiraa Eɓɓaande Manhattan (Projet Manhattan).
Ɗum fuɗɗii ko e hitaande 1939, nde Albert Eistein (e ganndo goɗɗo) mbinndi persidaa Roosvelt ɓataake ngam habrude ɗum wonde Almaañ woni ko e waɗde wiɗtooji ngam feewnude kaɓirgal nikleyeer. O ɗaɓɓiri oon nde Amerik ummantoo kam ne feewnude bommbo mum. Roosvelt jaɓi miijo ngoo : ɗuum woni Eɓɓaande Manhattan. Ɓe ngoni heen haa ñalnde 16 sulyee 1945, ɓe njarribii kalito bommbo maɓɓe gadano. Ɓe ɓuuɓtinaani, ɓe ngoni e ƴeewde hol to ɓe idotoo huutoraade mo. Ɓe lelni doggol nokkuuji ɗo o waawi werleede. Ɓe cuɓii tan ko gure ɗe bommbo fof meeɗaa memde, mbele ɓe mbaawa ɓetde no moƴƴi bonannde bommbo oo so werlaama. Ine e doggol hee 18 wuro Japon (e oon sahaa noon, ko ina tolnoo e 66 wuro e nder Japon ko bonnaaɗe haa mboni). Persidaa Roosvelt sankii ñalnde 12 abriil, biyeteeɗo Harry S. Truman lomtii ɗum. Oon ne jaɓi sompude goomu toppitiingu bommbo oo. Ñalnde 1 suwee, nguun goomu wasiyii kuutoragol bommbo oo ko ɓuri yaawde. Eɗen nganndi ɗo ɗum yuumti.
Angalteer e Kanadaa ina njeyanoo e eɓɓaande Manhattan, gollinnde ko ina wona 130 000 neɗɗo, ɗaɓɓunde ko ɓuri miliyaaruuji 2 dolaar (700 miliyaar ugiyya).

Bookara Aamadu Bah