Ñalnde 19 mbooy 2019, Jaaynde Fooyre Ɓamtaare jokkondirii e gooto e naalaŋkooɓe Fuuta biyeteeɗo Aliiw Demmba Njuuk, to Wiinnde Ɓokki Jaawɓe e nder diiwaan Gorgol. Oon sahaa Aliiw ena ena awa.
Fooyre Ɓamtaare (FB): Aliiw Demmba Njuuk, caggal calminaali Fooyre Ɓamtaare feewde maa, haade Geno rokkii fartaŋŋe yiyde ma e jooɗodaade e maa, ko a naalaŋke mo yonta ɓennuɗo ɗoo ko ɓooyaani, anndi, humpitii geɗe mum kono mo yontaaji hannde ɗii ŋakki e mum ganndal, holi aan ?
Aliiw Demmba Njuuk: Mbiyetee-mi ko Aliiw Demmba. Njuuk ko yettoode amen. Njibinaa mi ko ñalnde 31 lewru bowte (décembre) hitaande 1951 to Waande. Neene am wiyetee ko Jeynaba Iisa lollirɗo Juulde Muusaa Njuuk. Baaba am ko Demmba Faatimata Muusaa Ummu Abdul. Ko mi punaaɗo. Funeere am wiyetee ko Alasan Demmba Njuuk, o saŋkii ko to leydi Kodduwaar e hitaande 1995.
Nulaaɗo Fooyre Ɓamtaare: Hade men artude e ko nganndiraa-ɗaa koo, so naalaŋkaagal, hol to wuro Waande heedti e nder Fuuta?
Aliiw Demmba Njuuk : Waande woni ko e nder diiwaan Laaw to bannge Senegaal, bannge hirnaange rewo Aram Sahre wuro Gellaay Aali, worgo Keneme walla Ari-funnda, rewo Dumga Cile e Dumga jaawanɓe.
Nulaaɗo Fooyre Ɓamtaare : hol no naalaŋkaagal ardi e maa walla hol no ƴettir-ɗaa naalaŋkaagal ?
Aliiw Demmba Njuuk : Naalaŋkaagal am jibinaa ko hakkunde laana e awƴal e dow powle Caanngol Geloonga, suukara caalli.
Nulaaɗo Fooyre Ɓamtaare: Laaɓtinan banndiraaɓe janngooɓe Fooyre Ɓamtaare alhaali maggol !
Aliiw Demmba Njuuk : Geloonga ko caanngol keewngol liɗɗi, lollungol saɗne e nder cubalooji. Kala cubballo jeyaaɗo, tuggude e diiwaan Laaw, Mboon, Suska, Soowa, Edi haa addan maa e diiwaan Ceelaaw, ena anndi ngol etee so ngol innaama, so mawɗo, so suka, maa wood ko ɓernde mum miijii walla yiila hoore, fawta heen eskey aduna. Geloonga yaltinii subalɓe mawɓe annduɓe ndiyam, naalaŋkooɓe dowluɓe, mbirooji udduɗi lammbaaji e yontaaɓe nantuɓe inɗe mumen. Geloonga jibinii giɗli, enɗam e njonngu tiiɗngu hakkunde wuurdunooɓe ɗoon. Kala ko ena weltina fittaandu e oon sahaa, ena dañee ɗoon. Ko ɗuum addani Geloonga wiyeede suukara caalli
Nulaaɗo Fooyre Ɓamtaare : Aliiw Demmba, mbiy-ɗaa ƴettu-ɗaa naalaŋkaagal maa ko e Caanngol Geloonga, hol ko nawno maa toon e hol no ɗum ardunoo ?
Aliiw Demmba Njuuk: Addunoo-mi e Geloonga ko awde. Ngardunoo-mi ko e keyni am, ena wiyee Iisa Paate Joop. Liɗɗi ena keewi, haaranduru ena heewi, bewre e bellanteeje tonngaaka. So jamma arii, sukaaɓe ɓee, rewɓe e worɓe, mbaɗata ko gorle kiirɗeeli hakkunde yimooɓe, amooɓe e hoɗooɓe moolooji e koɗli. E oon sahaa, Abbaas Njaay, Cariiɗo Diba, Jaafara Njaay, Habii Sammba Daali Diba, Aminata Usu Saar, Aminata Sammba Booli, Boyli Joop, Mammoo Raamata en, e woɗɓe ɓe limotaako, ko ɗoon min tawi ɗumen. Ndeen min ngarii, kiirɗeeli ɗii natti waɗeede gorle, ñiiɓti ɗo am ɗoo, miin Aliiw Demmba. E oon sahaa noon, sukaaɓe ɓee e dooltinde ɗo tuddunde amen ɗoo, mi naataano ɓe, hakkille am alaano e ko ɓe mbaɗatnoo koo. Mi ɓadtinanno ɓe warqa e suukara tan, miin mi ƴetta leeso am, mi joñoo haa woodi wiyɓe mi yo mi anndu sukaaɓe ɓee kiirdata ɗoon ko sabaabu nde am. Ɓooytaani mawni am, biyeteeɗo Aadama Demmba oo arani mi ngam jolloyde waalo. Nii woni, min nanngi ñalngu, mbaynii-mi Geloonga, suukara caalli e diiraango mum. Sukaaɓe ɓee, ñaagii mi yo mi faɓɓit, ena njiɗi waynondirde e am e duusde mi. Njebbilii-mi, Keddii-mi e yamiroore maɓɓe haa ñalngu nguu ari. Min kacitii, miin e Aadama mawni am, min mbaynii, min njahdi e duusooɓe. E kaawisi Alla, dawɓe gila nde kacitii haa midi yoni, njahaani ko foti no 2km. Lekki fof mawki ki min ngari, min ndaroo, ɓee ena njima, ɓeya ena koɗa, ɓeyatoo ena ɓoppa, ena ngama, haa juuta kadi min ɓenna. Ko noon min ngoori haa naange darii e hoore. Ko ɗoon mbiy-mi Aadama mawni am, yo duusatnooɓe ɓee nduttoo walla miin mi ruttoo. Aadama Demmba ñaagii ɓe, kamɓe duusatnooɓe ɓee, ɓe nduttii. Miin e Aadama Demmba Njuuk min ɓenni, min ñalloyi Ɓoggee… Min eeli naange e Ɓoggee, min payi Guylol, ko ɗoon galle amen daakinoo ena awa e oon sahaa. Guylol woni ko hakkunde Waalalde e Jaaynga.
Waɗi sahaa gooto, mboɗo lelii haa nder jamma, daande moolo ardi mi les. Kaftii-mi, nootitii-mi e daande moolo ndee. Taw-mi ko mawni amen gooto ena wiyee Seydi Kummba fiyata moolo oo, njooɗii-mi. Yimɓe ɓee fof kooti, miin keddii-mi, mbiy-mi yo yeey am moolo oo wutte, tuuba e cakkal mum. Mbaawnu-moo-mi haa jinnaaɓe am keƴi heen. Nii woni, keɓtu-mi moolo, njahdu-mi heen. Ko ɗoo dey woni haŋkadi ɗo puɗɗii-mi waɗtude fiyde moolo sabu miijo am ruttaade Geloonga.
Waande fof ena seedtii, kala nanɗo moolo am tawata ko nder jamma hijjitii, tawa mboɗo ladde, waɗa lekkel e lekkel. So mi ejii dille mum, mi haɓɓa moolo am, mi hoota. So mboɗo yaha maayo, mi nawora moolo am. So mi rewiima haa mi gasnii, mi haɓɓa laana e lekki, mi heɓa hakkunde ndiyam, miin tan, Alla tan, mi ñalla fiyde moolo am, mboɗo yima njimri nanatnoo-mi ena yimee Geloonga ndii. Ko nii dey woni no puɗɗoriit-mi e naalaŋkaagal!
Nulaaɗo Fooyre Ɓamtaare: Heewɓe ena koddiri wonde ko Alasan Demmba, funeere maa ndee adi maa e naalaŋkaagal, kadi naatnu maa heen. Hol ko njaaboto-ɗaa yimɓe ɓee ?
Aliiw Demmba Njuuk : Ko miin Aliiw wiyi, Waande fof kadi ena anndi, duuɓi tati mboɗo wiya moolo, Alasan anndaa moolo ena fiyee. O wonnoo ko Lisaa, caggal mum to Njum to Paate Jinnde en, o nani mi waɗtii fiyde moolo, kaŋko ne, o ari o tiri moolo. So emin njima, o reftata ko e ko njimat-mi koo. Miin njimat-mi ko ko Geloonganaaɓe njimatnoo koo. Haa nde min njahi Kaasamaasa. Awo fof ngo o waɗaa, welaani mo, kaŋko Alasan. Haŋkadi nguurndam makko fof, o yiɗi tan ko naalaŋkaagal. Kaŋko e Hammadi Ayse Jool mbaɗdaa hiirde jamma gooto, pekaan e wanngo. Ɓe mbaɗdoyi kiirɗeeli to Kudummba, Adiyaan e to Sigaasoor Kaasamaasa, caggal mum ɓe ɓenni Ndakaaru. So o dañii fijirde, min naatata ko nder suudu mi wiya mo ko nii walla nii. So o yaltii o yima, miin mi suusaa yimde e nder yimɓe. Ujunere neɗɗo mbiyata ko kaŋko janngini mi naalaŋkaagal kono jibinaaɓe e Waande ena nganndi ɗuum, mawniraaɓe amen ɓee ena nganndi ɗuum.
Nulaaɗo Fooyre Ɓamtaare: Hol nde puɗɗi-ɗaa waɗtude yimde e hakkunde yimɓe e hol ko addunoo ɗum ?
Aliiw Demmba Njuuk: Ɗo puɗɗii-mi fiyde moolo, mboɗo tilloo daande am e hakkunde yimɓe ko e Madiina Njaacɓe. Sabaabu oo ko kala ɗo ɓiɓɓe subalɓe tiitortonooɓe laaɗe ngonnoo, ena kawritoyi Madiina, yanngeeji ena mbaɗa toon, gure jeeri e waalo fof ena kawrita, daay-daayre ena yuɓɓinaa. Min ngoni ɗoon haa yannge gasi, ɓe ngoppiti yimɓe fof, ɓe curi Waandenaaɓe. Jamma ari, ɓe mbiyi ko maa mi yima, calii-mi ko juuti haa hilifaaɓe mawɓe njanti heen, pellit-mi. Oon jamma, nde miin e Alasan min njooɗii, min ƴettidi daaɗe laabi ɗiɗi, kala gonnooɗo ɗoon hiwti, woyi. Ko ñalnde heen min penti jimol : Doŋel Joop. Doŋel Gicce Joop e yumma mum ƴeewi ɓurɗo toowde darnde e hiirde ndee, ndarni ɗum e hakkunde yimɓe, potndi callalal ŋeñemaaje kaŋŋe e darnde mum, taƴi, mbeddii min, yo min mbaɗ e cannje moolooji amen. Ko ɗoon hiirde ndee fusori.
Nulaaɗo Fooyre Ɓamtaare: Aliiw Demmba, naalaŋkooɓe heewɓe ɓuri yiɗde wonde ko e gure teeru, kono aan cuɓi-ɗaa ko nokkuuji bayɗi no Siiwi, Wodobere e Bow walla nokkuuji luuñtitiiɗi gite e noppi no ɗoo e Wiinnde Ɓokki nii ?
Aliiw Demmba Njuuk : Alla ena waɗi ñaamɗe am e naalaŋkaagal, mboɗo waawnee mi yima, mboɗo nulanee mi yaha kono ko laana e awƴal ɓurani mi. Ko ñaam-mi e ko njar-mi fof, ko awo ɓurani mi.
Gelongal Fuuta lollirɗo, Njaay Saydu Aamadu
