Mooɓondiral 7ɓal fedde ndee wonii tigi mooɓondiral kesamhesaagu. Ɗum woniri ko e sifaaji ɗiɗi (2).
1. Ko idii fof to bannge kuccam e paandaale fedde ndee
Gila nde fedde ndee sosaa e hitaande 1974 haa e oo sahaa, ɓurnoo teeŋtude e faandaare e golle mayre ko haɓde e humambinnaagu rewrude e jaŋde mawɓe nder ɗemngal Pulaar. E daawal paangal ngal woni faandaare mayre rowrowre ko nehdi ɓiyleydaagu e daranaade laawɗingol ɗemɗe ngenndiije ɗee kala e waɗtude ɗe « ɗemɗe jaŋde, ɗemɗe ɓamtaare, ɗemɗe gollorteeɗe, ɗemɗe ɓamtaare nder renndo ». E nder ɗuum « donngal FƁPM ko wallitde mahngo miijo e dillere ɓiyleydiire ngam hokkitde leƴƴi Pulaar, Sooninke e Wolof timmal hakkeeji mum en to bannge pinal e ɗemngal. Ɗumɗoon noon ina ɗaɓɓi heblo ardiiɓe ɓee e juɓɓule fedde ndee to bannge kattanɗe karallaagal golle e nehdi Ɓiyleydaagu.
E ngalɗoo daawal golle ɗee fof poti ko naftude happannde « laawɗingol ɗemɗe ngenndiije ». Hujjinango mum maa heble, facciree e mbaadi ciynotoondi nder denndaangal fannuuji fedde ndee : jaŋde, kumpital, pinal ekn. Hirjino ɓesngu huuɓtodinngo waɗee, denndaangal waawɓe jogaade tiiɗnde e jogiiɓe mbaawka ƴettude ngaal kuulal njokkondiree ngam ɗuum.
Tafde dillere ɓesnguure aaɓnotaako ɗoon ɗo sukaaɓe e rewɓe ndaraaki heen, ɗo renndo ngoo e kuuɓal waɗaani ɗum haaju mum.
Hirjino kadi ɗaɓɓi ko kumpital moƴƴal rewrude e kuutorɗe ɓurɗe yuumtude goodaaɗe hannde.
Ɗumɗoo fof noon kadi wonande fedde ndee, yahdata ko e nehdi e jaŋde e jaŋde mawɓe, e tonngugol humpito fedde ndee e oo fannu ngam « tafde weeyo binndol softinoowo janngugol ɗemɗe ngenndiije, haa teeŋti e pulaar (kirjingol, jeewte, jirwine, jaayɗe, defte, limlebbi, jamminooje, ɗakkaaɗe, ekn. » e « ƴellitde pinal, ñeeñal e ngalu ndonaangu fulɓe ; haɓde e humambinnaagu e majjere…».
2. To bannge yiilirde hesere ndee
Ko terɗe 2 fat (nder 17 yiilirde yaltunde ndee) keddii e yiilirde hesere ndee. Kadi, so en ƴeewii to bannge duuɓi, yiilirde ɓennunde ndee, nde toɗɗaa e 2003 ndee, hakindo duuɓi mum woɗɗaani 60, tawi noon hakindo duuɓi yiilirde hesere ndee woɗɗataa 50 hitaande. Ɗum noon firti ko sukaaɓe naatii ardorde ndee. E nder terɗe 11 ɗee heen 7 haa 8 ina mbaawi siforeede sukaaɓe. Limoore rewɓe kadi ɓeydiima e yiilirde hee, sibu ɓennunde ndee ko debbo gooto waɗnoo, jooni ɓe ngonii tato. Eɗen njaakorii tan nguu kesamhesaagu maa battin e coftal fedde ndee.
Muttaar
