Miijiyanke gooto meeɗii wiyde « waawi waɗde dawrugol ko podoowo ko waɗataa e baɗoowo ko fodaano ». So goonga, so fenaande, yo wonan mo woodana mo. Ko laaɓi tan kam, ko pay ɗen ko e suɓngo hoyreejo leydi Muritani. Tawde noon Pulaar wiy « so jawe ceŋlii ceŋlitii, kaalti tan ko ko kaalnoo », enen ne eɗen mbaawnoo wiyde « yo way no wayatnoo ». Kono miin, ɓur-mi yiɗde mbiyen ko « yo way no foti wayde moƴƴa nii ». No waalduɓe jamma gunndabi, lannda fof, senngo fof, dillannde fof walla mi wiya tan dawriyanke fof nana fooɗta dadungal mum, ene teccoo kaɓirɗe mum, ene welna ɗumen, ngam hulde betteede foolee. Peeje nana pewjee, miijooji ene ɓulnee. Gooto heen fof nana heboo no baktiri, no bakkorii. E ɓena pewja , no ɓe mbaɗata haa ɓe podana ɓe ɓe ɗaminii ene cuɓoo ɓe ɓee ko welata ɗumen, ko softinta ɗumen, hay sinno won heen ko weeɓataa waɗde. Maa mbiyaa ko Pulaar wiyata « yeede lella ba nanngaani tawo ».
Ko ɗum waɗi, mboɗo heewi nande ene wiyee « alaa ko ɓuri ƴamoowo lefol laamu suusde reedu ». Sabu heewi fodande renndo mum ko ko waawaa waɗde. Yanti heen, ñalnde heɓi lefol laamu fof waya no jejjitɗo ko haalnoo. Haa wooteeji payɗi kadi, joom mum arta ene haalta ko haalnoo tawi waɗaani, dallinira ɗum caɗeele guuraaɗe hannde e aduna hee ɗee. Kono ellee ko oon podoowo ko waɗataa oo felnaaki. Foti felnaade ko podanaaɗo yiyaani, fodtanee goɗngol jaɓa, yejjita yiyaano ko fadananoo koo. Ene gasa tawa saabii ɗuum ko waasde suɓotooɓe ɓee faamde « holi ko woni suɓngo, (so gardotooɗo leydi, so gardotooɗo falnde so naatoyoowo suudu sarɗiiji)? Holi potɗo suɓaade? Holi potɗo suɓeede? Holi nde o foti suɓeede? holi ko saabii cuɓaaɗo oo ene suɓee? Holi no o foti suɓireede ekn… »?
Miin fof e famɗude heen ganndal, mi siftina kam, jiɗɗo laamaade leydi, jogotoo ko tuugnorgal golle. O haalata e ngaal tuugnorgal ko, ko o jogori waɗande renndo ngoo so halfinii mo geɗe mum. Woni so fiilii mo lefol ngol. Loowdi ngaal tuunorgal ene foti memdude fannuuji nguurndam fof. Omo foti feññinde heen ko o jogori waɗde to bannge cellal, gila e faddaade rafiiji haa e safaruuji mumen. O haala ko o jogori waɗde to bannge jaŋde. So jaŋde leslesre, so hakkundeere haa jaŋde toownde. O haala ko o jogori waɗde to bannge faggudu. Gila e ndema, awo, ngaynaaka, njulaagu, oogirɗe, ekn… O haala heen ko o foti waɗde to bannge taariindi, walla won wiyooɓe ɗum sato koɗki. Gila e laaɓal nokkuuuji, ndeenka puɗi, ekn… Ene heen kadi nii no o fotiri laamoraade, no o yuɓɓinirta sarwisaaji leydi ndii. O haala heen kadi no o yuɓɓinirta yah-ngartaa hakkunde gure haa e hakkunde leydi ndii e leyɗeele goɗɗe. o haala heen no o jaɓɓortoo ɗanniyankooɓe ummiiɓe e leyɗeele mumen ene ngari ɗoo e leydi ndii. O feññina heen kadi peeje o sakki ngam ndeenka e kisal o waawi gaddanaade ɓiɓɓe leydi ɗanniiɓe ɓee. O hollita heen kadi peeje kisal ɗe o sakki haa guurɗo e leydi hee fof jogoo hakkille deeƴɗo. Jiydaa e peeje ɗe o lelnanta koninkooɓe haa mbaawa reende keeri leydi ndii e haɗde waɗboniiɓe naatde. Ene waɗee heen kadi geɗe goɗɗe dokkooje kala guurɗo e leydi hee waawde waɗde fotdeeji mum e heɓde hakkeeji mum haa timma, mbele wuura nguurndam moƴam, ngonduɗam e ndimaagu, tawa kadi ko e potal.
Jahoowo wootoyde, fotnoo ko janngude walla tarde tuugnorgal golle kala ƴamoowo lefol laamu. O ƴeewa e ɗee geɗe limtaaɗe, holi heen ɗo o waawi yiytaade hoyre makko. Kono ellee, e renndooji leyɗeele men afrik ɗee, ko ko jiɗɗo fiileede oo woni koo ɓuri woƴde yimɓe fiilooɓe ɓee, wonaa ko o fodi omo waɗa koo. Ko saabotoo ɗum noon ene yiytee e ɗii ngonkaaji. Maa wonii ko o banndiraaɗo, walla tawa ko o koɗdaaɗo. So ɗum alaa ko o sahil banndiraaɗo. Ko ɗum waɗi ene yiyee e won e leyɗeele, wooda piilaaɗo, so fuɗɗiima gollaade tan yimɓe mbaya no nimsuɓe, ngona e saɓɓitaade. Ɓe nduɗtoo kadi ɓe ngona e wiyde « o jamfiima min. Wonaa nii min cikkirnoo. Wonaa ɗum o wiynoo min omo waɗa, ekn… » Wonta ko Pulaar wiyata « ƴah luttuɗo ŋatannde ».
Ko ɓuri heen haaɓnaade fof, ko taƴ enɗamaagal ɗii suɓngooji keewi addude e renndooji men. Ɓiɓɓe yumma ceernda kiraaɗe, ɓiɓɓe baaba ceernda galleeji. Nde tawnoo, won heen, so a suɓaaki mo cuɓii oo tan, on karmondirat. O waɗtu maa gaño. Ene gasa tawa ɗuum ene jeyaa e ko addani won e miijiyankooɓe wiyde « enen Afriknaaɓe, en cuwaa faam ko woni suɓngo gardiiɗo tawo ».Ko waawi heen wonde fof, En ñaagiima Allan de ɗii suɓngooji njettortoo jam, mbaɗa e jam. Jogorɗo suɓeede oo wona jom jam. O laatoo mo Alla rokki wune waawde renndinde ɓerɗe ɓiɓɓe leydi ndii fof haa ngona gootum, njiyda yumma, njiyda baaba. Malal Sammba GISE
