Alhajji Abdul Ngayde liggotonooɗo to Rajo Muritani (yo Alla ɓuuɓan mo) ene wiyatnoo « yiɗde leydi mum jeyaa ko e Liimanaagal ». Waɗde yiɗde leydi mum, ko ko semmbinta diine. Leydi noon, wonaa wertaango ngoo tan. Soko wertaango ngoo e juɓɓule mum fof. Jiɗɗo leydi mum noon, yiɗat kala ko yenenaa ene wawi nawrude ndi yeeso, ko moƴƴinta nguurndam ɓe jeydaa e ɓe hoɗdi ɓee. Nde tawnoo hoɗduɓe ko jiiduɓe. Sabu jiydude, wonaa tan renndude enɗam ngootam. Mawɓe ene mbiya « Jiydi tan ko rennduɓe ko mbaawaa feccude ». Ɗuum noon, ene wona eɗam, pinal, diine, ngenndi, hay nii leydi, diiwaan, wuro walla leegal, ekn… Waɗde ko wonaa jam heƴataa ɗoon. Gila dawrugol ari noon, ellee ɗee geɗe fof ko bayliiɗe. Sabu yiyaama ɗo hoɗdiiɓe tikkondiri sbu waasde renndude lannda ngoota. Ɗo ɓiɓɓe yumma ceerndi kiraaɗe. E ɗo ɓiɓɓe baaba ceerndi galleeji. Sikke alaa, wonaa ko haani. Kono ellee addata ɗum ko yiɗde ɓurde, yiɗde tineede, reerɗude e dañal. Won heen kadi ko tenkude ardiiɓe. Mo njooɗodi-ɗaa heen e yeewtere fof, nanataa ko ene aybitoo, ene aybina banndum. Haala e mum ko woodi e ko woodaani fof. Ɓuri haaɓnaade heen fof noon, ko won heen nganndaa, ko neɗɗo mo mbiyataa aɗa jiidi oo, ene foti tiiɗde ma. Waɗde aɗa foti reende e sinkude ko addani on jiydude koo. Ene anndaa kay, kala ko woodi e aduna, won ko saabii goodal mum. So tawii ko ko moƴƴi noon, so ko ko moƴƴaani. Ko ɗum waɗi, so dafaaɗo cellal arii e cafroowo, ko adii nde oon ene rokka mo ko safrata mo koo, maa etoo anndude ko saabii rafi oo.
Nde wonnoo, so tawii ko saabotoo rafi koo ittaama tan, rafi sellat. Waɗde ko saabotoo jiydigal walla cehilaagal hakkunde neɗɗo e neɗɗo koo, so iwi tan, jiidigal e cehilaagal njahrat bannge. So wiyaama « yoo enɗam reene, woto taƴe », ko mbele jiydigal ene duumoo. Tawde noon won ko yimɓe ndenndi ko saabii jiydigal mumen, ene moƴƴi ɓe ndeena ɗuum, ɓe mbaasa bonnitde e aybinde ɗum. Yeru laaɓtuɗo, ko ngenndi. Joom hakkille kaaloowo ko nafata wiyi ndee helmere « ngenndi » seekaa ko e helmere « Geno » (woni jeyɗo, walla mbiyen Joomiraaɗo). Ko e ndeen helmere « Geno » kadi seekaa helmere « gen ». Ko resondirɓe keewi huutorireede ndee helmere. Yeru, eɗen nana ene wiyee « Kummba ko gen Sammba, walla Demmba ko gen Daado ». Nde tawnoo hoddiraa ko « gooto e maɓɓe fof faarnortoo walla nodditortoo ko goɗɗo oo, no ko kañum jeyi ɗum nii ». Waɗde ngenndi firti ko njeyndi, njibinndi, nehndi, ñamminndi, yarni, safri. So Alla haajii, maa ɗum waɗane winndannde heeriinde, ko fayi arde.
So tawii faamaama, jaɓaama ngenndi men ko njeyndi en, ndi njey-ɗen kadi ndenndu-ɗen, waɗde bonnitde ndi e seyfitde ndi ene foti wonde woɗa men. Sabu « bonnitde ko fotnoo faarnoraade, ko hoynude hoyre mum e wallitde añɓe mum ». Maa wood biyɗo « holi ko addi kaa haala »? Addi ka, ko ene woodi e men ɓe ngalaa ko mbeltortoo so wonaa bonnitde innde leydi ndi njeyaa ndii. So mi rokkii yeru, Durmam Daƴel ko leydi am. So teskii-mi ko ko ardiiɓe ɓee mbaɗata koo feewaani walla no liggortoo nii yuɓɓaani, mboɗo waawi ñiŋde. Wonaa ñiŋde ɓe noon, ko ñiŋde golle maɓɓe. Kono woodanaani-mi kay daraade e daande am tan, ɗo njah-mi fof mi nodda yimɓe mboɗo aybina Durmam Daƴƴel, leydi ndi njey-mi kadi njeyaa-mi he mum. Ɗo njibinaa-mi, mawnu-mi. Ñamminndi-mi, yarni, janngini, safri. Gooto e men fof ene foti siftorde, dawrugol ko hare miijooji e peeje, sabu gooto fof yenaneede tuugnorgal lelni ngam ɓamtude ngenndi ngal, ɓuri keddiiɗe ɗee. Jeyi ganndal ko Alla, mi walliniima Mo, nde o rokkata en heen ko nafata en.
Malal Sammba GISE
