• Hol ko nawi konu e ruso kaŋŋe ?

Ina wiyee ko laana konu njanka kaa, yahnoo ko dusde kaŋŋe. So oo musiiba kewaano, maa famɗu gannduɗo wonde konu weeyo Muritani, walla ɓe mbiyi “kolonel Hreytaani, denɗum Muhammed Abel Asiis, koolaaɗo mum, ko ko siifondiri e fedde aggittoonde kaŋŋe ndee, hono Tasiast, nanondiral.

“So Alla jolaama bonde e baañoowo, wuurtata e mum ko teko!” Baawɗe Alla ! Yimɓe ina ngoni e duko sabu tan Biraam duppii huunde e defte Maalikeeje ɗe o jooɓtorii dagnude njiyaagu, laamu Muritani ina nanngi mo ina yiɗi fawde e makko kuugal, annduɓe Lislaam ɗiɗo ina mbinndi ngam hollitde ko Biraam yooɓtorii ɗee defte koo ina woodi, fotde laabi tati sariyaaji ina ƴettaa ngam haɗde njiyaagu, … mbiy-ɗen yimɓe ina ngoni e ngoon duko, rajo Muritani ina yuɓɓina jeewte cemmbinooje njiyaagu.

• Boros ñiiƴe, sabbundu mborosaaji

Ko ina tolnoo e miliyoŋaaji sappo mboros ina cabbini e boros ñiiƴe. Ina heen mborosaaji caabotooɗi maɓɓo girip e goɗɗi gaddooji ñawbuuli ɗakkudi, njula ñiiƴe. Ko ɓuri heewde e ɗii mborosaaji tookaaɗi keewi ummoraade ko taarorde e suturaaji. Ɗum ɗoon ɓuri heewde heɓtaade ko borosaaji goppeteeɗi e nder duusuuji teeru (heewɓe ko noon keewi waɗde). Waɗi noon, ko boros ina waɗi fof, ko ñamee e ko yaree fof.

Ñalnde mawnde 18 duujal fedde nde wonaa laamuyaŋkoore "ONG/ESE"(jaŋde-cellal-taariindi) e ballondiral catal Fedde Ɓamtaare Pulaar  ɗoo e Kayhayɗi, yuɓɓinii hiirde mawnde ngam dokkirgol seedanteeje e wuro Kayhayɗi. ko ina abboo 26 Ceerno keblaama tawi ko e ɗemngal Pulaar, kamɓe janngannooɓe ɓee, ɓe nginniraa ko rogere Mammadu Sammba Joop Murtuɗo. Ko ɓeeɗoo ngonnoo seernaaɓe : Gumaalo Umaar soh, Abuu Siidi Wele e Saydu Siise Jaw. 

Min podaniino on artude e ngonka Pulaar/fulfule e leyɗe ɗo ngal haaletee ɗoo. En mbiyiino eɗen puɗɗoroo Gine Konaakiri. 
Ko ardii fof, Gine ko leydi hirnaange Afrik. Heedi ndi bannge hirnaange ko geec Atlantik, bannge hirnaange-rewo ko Gine Bisaaw, bannge rewo ko Senegaal, fuɗnaange ko Mali, fuɗnaange-worgo ko Koddiwaar, bannge worgo ko Liberiyaa e Siraaleyoon. 

Eɗen njokka haala ganndo gooto, lolluɗo, ko faati e diine, biyeteeɗo Muhammed el Muttaar Esingiti, puɗɗino-ɗen e tonngoode Fooyre Ɓamtaare tŋ99. En tonngiino huunde e haala ooɗoo ganndo, fuɗɗinoo haalde ko faati e « daartol njiyaagu » e nder defte annduɓe laawol Maalik. Eɗen njokka e taƴre ɗiɗmere winndannde makko ndee. Hay so tawii yimɓe fof mbaawaa hawrude e miijooji makko ɗii, ittataa ko ɗi miijooji jaambaraagal mawngal, tee maa ɗum ummin haala, walla yimɓe ɓeydaade ɓallaade goonga.

E lewru ut 2011, Maruk waɗtii ɗemngal Tamasig e ɗemɗe laawɗinaaɗe e leydi hee, ɗum woni ɗemɗe gollorɗe e njuɓɓudi laamu, ɗemɗe janngeteeɗe, janngirteeɗe. Maruk woni leydi Magreb ngadiindi ƴettude ngal kuulal. Tamasig, woni ɗemngal Berbeer en (FƁ tŋ 91, oktoobar 2011). Jannguɓe maɓɓe ɓooyii haɓanaade keɓtingol pinal mum en to Alaseri, Maruk ekn … Ɗemngal ngal ina jogii alkule mum keeriiɗe, ɓooyɗe huutoreede.... 

Hol ko urmbiti haala ? Urmbiti ka ko haala Eli wul Muhammed Faal e rajo keso biyeteeɗo Muritanid ñalnde aset 2 suwee 2012. Ɗoon e ɗoon, woodi heɓɓiiɓe haala makko, mbiyi o yeddii wonde Muritaninaaɓe taccinaama e hitaande 1989. Ɓe mbiyi o wiyii « hay ɓaleejo gooto taccinaaka… ». Ko ɗumɗoo woni ko urmbiti haala. Wiyde « ɓaleeɓe taccinaaka »

Jibinannde

Aamadu Koli Mammadu Jaaltaaɓe jibinaa ko heedde hitaande 1926, tuugnaade e yeewtere sakkitere nde mbaɗduno-ɗen e makko. Ɗuum wonnoo ko e hitaande 1996. Caggal naamndal ngal mbeddino-ɗen mo, o wiyi en wonde o yahratnoo e oon sahaa ko e duuɓi 70. Ko ɗuum addani en rokkude hitaande 1926 ndee.

O jibinaa ko e wuro ɗo wiyetee Tiggere Siree maa mbiyen ngo Tiggere Subalɓe e nder falnde Maatam Senegaal. Ko ɗum addani en wiyde mo, kanko Aamadu Koli : “ Gorko Tiggere Njaŋ beeli, Nankasu e njaareende, gorko Baabangol e baabaali, wallere e wali-kaŋŋe”. 

En kabriino, e tonngooɗe men ɓennuɗe ɗee, jaltugol deftere Maawiya e lewru feebariyee 2012. Tiitoonde ndeen deftere ko «Hol ko danndata aarabeeɓe ». (Najaat el Arab). Lowe internet ɗeeɗoo, hono kassataya.com e taqadoumy.com et for-mauritania.org puɗɗinooma yaltinde heen taƴre, kono muulɓe deftere ndee ngullitiima yo ɓe ndartin ko ɓe njaltinta e deftere ndee koo.

Ko hannde, 24/07/12 caggal waktu 12ɓo ñalawma, HAPA e Goomu kalfinanaangu yiilde ballal laamu rokki jaayɗe e lowe internet keeriiɗe, bayyini njeñtudi golle mum. E nder 108 doosiyee joɗɗinanooɗo, ko heen 62 tan kuuɓni sarɗiiji dottanooɗi ngam haandude e ballal ngal. Ina heen jaayɗe 32 e lowe internet 23 e dente 7.

Haa e ñalawma hannde oo, haalde ɗemngal ngenndiwal e nder kewuuji juɓɓule laamu ko huunde heewnde addude duko. Seede mum, ko ngolɗoo laawol kadi, nde depitee biyeteeɗo Sammba Sih, toɗɗaaɗo e departemaa Ɓoggee, jeyaaɗo e parti UFP, felliti haalde e ɗemngal mum ngal muuyni, so Pulaar. Ko ñalnde altine 4 suwee 2012 wonnoo.