Ɗoo e duuɓi 20, mbayliigu mawngu ina tijjaa to bannge safaara e cellal. Annduɓe ɓee ina miijii waɗtude faddaade ñawbuuli. Ɗum firti ko ɗoo e ndeen, ma ɓe mbaaw tinde so ñawu ina ara e neɗɗo, ɓe paddoo ɗum, ɓe kaɗa joomum ñawde. Hol no aaɓnortoo ? Aaɓnortoo ko nii : maa kaɓirkon tokoson mbaɗtu feewneede tawa ko ndeenowon ngonka ɓalndu neɗɗo, ɓetowon warñeende walla dille ɓernde, walla ngonka terɗe neɗɗo kam e kette ɓalndu fof. So woodii ko waylii e kaan ngonka ɗe tintina cafroowo oo. Koon kaɓirkon ina mbaawi wonde jawe ɗe neɗɗo seŋata, walla gonɗe e nder telefoŋ neɗɗo, walla nder daarorgal mum walla naatnaaɗe maa ceŋaaɗe e nguru ɓalndu joom mum.
Aɓe miijii nii waawde tafde «robooji» ɗi njiyotaako e yitere alla e mum en famɗude. Ɗi potata ko e biige ƴiiƴam (globules sanguins). So neɗɗo ñawii, ɗiin robooji neldee e nder ɓalndu mum, ɗi ngona e raddude mborosaaji nder ƴiiƴam. Yeru, maa ɗum waaw huutoreede ngam safrude nguɗu, sibu roboyon kon, so neldaama e nokku guɗaaɗo oo, kon ngonata ko e suɓtaade ketton ñawkon kon, tawa kon memaani ketton cellukon kon. Mawneeki koon roboyon ko hedde miliyaareɓal meeteer, woni, huunde ɓurnde leeɓol famɗude fotde laabi miliyoŋ !!! Njaafo-ɗon noon wonaa tinndol woni ɗoo, sibu duɗal jaaɓi-haaɗtirde gootal to leydi Amerik, tafii heen seedeeji (santiyoŋ) haa jarribiima ɗum en. Walla kadi pipilaaji (poɗɗe) tawi woni nder mum en ko ordinateer.
Ɗuum maa waawoy huutoreede ngam ƴettude nguleeki tiggu gonɗo nder reedu, walla toɓɓitde insiliin (wonande wonduɓe e jabet) e fawaade e sokla ɓalndu joom mum, walla kadi sunnaade laral kuuse ekn, nelda kabaruuji ɗii to doktoor maa. Ɗii pililaaji ina ɗaminaa ɗoo e duuɓi 5 fat ! (Ƴeew natal pilil) Ko ɓuri hulɓinaade ko annduɓe ngoni e jarribaade e ooɗoo sahaa, ko masiŋon walla ngeɗon tokoñillon, ɓeydowon kattanɗe cohirɗe e terɗe neɗɗo. Ɓe ngoni e oo sahaa ko miijaade waɗtude feewnitde neɗɗo (no oto feewnirtee so paanii nii) walla tafde « neɗɗe ɓeydaaɗo ». Ndokken huunde e yeruuji koon ngeɗon njogorkon ɓeydude kattanɗe aadee e natal cawndingal ɗoo ngal.
Bookara Aamadu Bah
