Mbeɗe moolii Alla he Seyɗaane diddaaɗo, mbeɗe mooliimo ɗo golle ɗo, ɗo sifaa ɗo e ɗo menndeŋ ɗo. Mbeɗe moolii he welamma Alla, ummorde he tikkere makko. Mbeɗe moolorii Alla he moƴƴere makko nde, gah lepte makko. Mbeɗe moolii Alla e Alla.
Eɗen etoo hannde haalde huunde he nguurndam Ceerno men mo ngar-ɗen juuraade o, juuroraade sabu Alla, tawi ko sabu Alla tan. Ceerno men, tuugnorgal men, gittuɗo en he nibbere addi en he lewlewal. Hono Ceern Al Hajji Abdallaahi JAH.
Ɓamtugol Ceerno jaŋde
Caggal nde Ceerno seerti he dadol mum koniyankaagal, ummitii Maruk arti ɗoo he leydi mum, tawi ina yahra he duuɓi 23, ɓamti laawol jaŋde, o fayi Kayhayɗi, o jokkoyii e duɗal Ceerno Aamadu Neene BAH. O wonii ɗoon fotde lebbi nay, omo reftoo ko o janngunoo koo, omo fiytana almuɓɓe heewɓe binndanɗe mumen, mbele omo ɓeydoo tiiɗtinde jaŋde makko.
Nde o ummii Kayhayɗi, o arti ko ɗoo he Ɓoggee. O añi waɗde duɗal makko bannge, o woni he ƴeewde, holi duɗal he duɗe diwaan oo, ɗo o fotata yahde jokkoyaade. Hakkille makko nanngi fayde Tulde Dubaango, o yantoyi he duɗal Ceerno Bookara SOOKO, omo janngina. O jannginii ɗoon geɗe keewɗe. O jannginii jaŋde binndi, o janngini nguurndam aduna, o janngini hol no almuudo jiylotooɗo foti nehoraade, sabu barke njaltata ko he nehdi. Kanko fof he wonde janngintunooɗo he nder duɗal hee, o darii ko darnde almuudo, almuudo nehtaniiɗo gardiiɗo mum.
Njokken
Meɗii, Ceeno ina naamdee, omo jaaboo ɗoon e ɗoon, haa Ceerno gooto wiyi mo : “ so aɗa jaaboo, a ruttoto e defte”. Ceerno jaabii wiyi mo : “ geɗe tati, so gorko naamndi-maa-mi ɗum en, mi ruttotaako he deftere, ɗeen ngoni : Xaliil, Maalik e wooroŋŋe. ” Ceerno o wiyi mo : “ ɓeydu heen njinndaangu ”.
He nder hitaande 1956, Ceerno Abdallaahi jokkoyi jaŋde to Eeleega, ngam fiytude alluwal mum Quraana, e juuɗe Ceerno Capaato mawɗo ina wiyee Siidi Wul WAQF.
Naatgol Ceerno he Fayda Tijjaani e dille mum.
Caggal nde Ceerno janngi, janngini, janngitii haa dakmitii, o yuurnitii hoore makko, o tawi dakamme oo ina tekmi. O faami jaŋde ndee, ko geɗe joorɗe mehe ngoni heen. Sabu, woni ɗoon ko kuɗol, ngommbudi e kaayit. O wiyi : ɗee geɗe tati joorɗe kos, so takkitaaki e ɓernde innama aadee, waawataa heɓde e jaŋde ko faayodini heen koo. Ko ɗoon o laaɓani hoore makko reedu, o goongɗi he hoore makko, o weddii defte e jaŋde ladde, o wiyi : “ ko heddii he nguurndam makko koo, o wontaa memde deftere, saka jannginde, so wonaa o heɓa Ceerno, mo nganndu-ɗaa, ko jannginta koo, ina yettoo ɓernde, wuurna ɗum.”
O woni he oon haljo-haljo, haa Alla haaji haajaande mum, soggi mo haa yettini mo he juuɗe, maayo mawngo, welgo, luggo, yeñcungo, ngo alaa powle, hono Ceerno Abdullaahi SAAKO, (yo weluya Alla won e makko). Ko ɗoon o faami ko woni nafoore deftere e jaŋde. Ko ɗoon o tuuɓi, o yari haa o ɗomɗiti, o woni e yinaade, omo lummboo he maayo ganndal ngo alaa powle, o wonaa dartotooɗo haa abada.
He nder hitaande 1955, waañnjannde mawnde waañnjii ɗo he Ɓoggee. Tawi ko adii ɗuum, Sheex Baay ÑAS, yillinooma ɗoo he Dubaango, Ceerno Abdullaahi SAAKO wiyi mo, ina yeewaa. O wiyi ɗum: “Sayko Tijjaani inani ɗo deƴƴi, ñande o haali, a wontaa yeewe”.
Tigi-rigi ko noon woori, sabu waañnjannde ndee, hono Fayda oo, nde yani ɗo ndee, dille mawɗe mbaɗii ɗoo he ngoo wuro, hakkillaaji Seerenɓe e almuɓɓe mumen fof ngowi. Woowanoo he diine, ko yimɓe ina juula, ina koora, ina cakkoo, ina muddoo, ina kajjoya, kono Allah ina yiyee ? Ina anndee ? Ɗuum tunndi hakkillaaji, ɓe mbiyi ɗuum aaɓnotaako, ɗuum wonaa goonga. Wonaa goonga noon, haɗataa goonga wonde goonga, haɗataa goonga yahde haaju mum. Seede mum, ko ngal ɗoo dental hande, dental allaa-allaa-en, ɓe nganndu-ɗaa hanki, alaa fof ko mbiyaaka, alaa fof ko takkaaka : ɓe mbiyaama ko ngaanndi rawaandu ɓe ñaamata, ko seyɗaane ɓe njiyata, ɓe ngona he haalde ko weli ɓe.
He oon sahaa, seerenɓe mawɓe wonnooɓe he reedu Fuuta hee fof, tawi ko yaakoranooɓe, tuugnortenooɓe, ɗooftetenooɓe, mbaɗdii ɗoo adeel, ina ngari, yiɗde ñifde Fayda oo.
Kala heen Ceerno garnooɗo, jooɗodiima e Ceerno Abdallaahi JAH. Kono nde ɓe ceertata, tawata ko nimsitii ko addunoo ɗum. Kala heen Ceerno ɗo iwri mo e ganndal mum, yiɗde yuwde mo, o fiyrii ɗum ganndal mum ngal, hoota alaa ko nawori.
Ceerno am ko mbir, mo Alla waɗi, hay gooto alaa ko waawi heen. So tawiino ko sippiro ɓalli kadi wonnoo, maa Ceerno am liɓatno ɓe. Sabu, hay gorko gooto meeɗaa liɓde mo e sahaa makko.
Meeɗii sahaa gooto, Ceerno Abdallaahi e fedde mum wiyetenoonde Baafal, njahi njillu to wuro wooto he gure men Fuuta. He ngoon ɗoon wuro noon, sagata ɓurnooɗo tiiɗde e diwaan oo fof, ko ɗoon woni. Nde ɓe njahata toon ndee, Ceerno wiyii ɓe, ko jogorɗo sippirde e mbir oo, tee ko liɓoowo mo ; so liɓii mo noon, wontataa jam, ndeen noon, yo ɓe par, no ɓe ndogiri. Nde ɓe nanngodiri, Ceerno Abdallaahi, liɓi mo, njomu laaɓngu, ngu alaa guli. Ko ɗoon ɓe kawri e paɗe maɓɓe taƴee-hulee, ɓe ndogi, ɓe kooti.
Tawteroyeede Ceerno Firo Quraana to Kawlak
He nder hitaande 1957, caggal yamiroore Ceerno makko, Ceerno Abdullaahi SAAKO, o yahi Kawlak tawtoroyeede firo Quraana, ngo Sheex Baay ÑAS waɗantunoo Seerenɓe mawɓe safalɓe muritaninaaɓe e ɗemngal Arab.
He ngoon firo Quraana, Ceerno Abdallaahi JAH, dañii manoore mawnde. Teskaama, o faami tigi-rigi, ko Sheex Baay ÑAS janngini ɓe koo. Haa ɗuum waɗi, so aɓe ndeftoo binndanɗe maɓɓe, ko e makko Seerenɓe safalɓe ɓe ngarata reftaade, sabu kala no Sheex Baay ÑAS jannginiri ɓe, ko noon o reftirantooɓe, hayso Sheex Baay moos, walla dirmi nde jannginta ndee, so o arii ɗoon, o moosat, o dirmoo, haa safalɓe ɓee mbaɗti wiyde mo, ko o mañetofoŋ.
Nde ɓe njoofni jaŋde aɓe piilee alfaa, ko Sheex Baay ÑAS, fiiliri mo junngo mum, wiyi mo: mi fiilii ma kaala ka hay gooto fiiltataa. Seerenɓe heddiiɓe ɓee, tawi ko ɓe o tolnondirnoo, ko seerenɓe woɗɓe njamiraa yo piil ɗum en. Ko o dañi ɗoon koo, ko geɗal mawngal.
Naatgol Ceerno he Laamu Muritani
He nder hitaande 1959, Ceerno Abdallaahi JAH ƴeftaa he Laamu Muritani, ngam jannginde Arab. O jannginii e gure ina mbiyee Njaagu, Njorol, Ɓoggee e Kayhayɗi. Ko ɗo Kayhayɗi ɗoo, Laamɗo gadano leydi Muritani, hono Muktaar Wul DADDAH, tawi ina ari ɗoon njillu, teskii Ceerno, caggal nde o yettinnoo ɗoon konngol baɗngol faayiida e ɗemngal Arab.
He nder ɗiin teskuyaaji, Laamu Muritani neldi mo leydi Kameruun jannginoyde Arab e Diine Lislaam. Caggal ɗuum, o toɗɗaa yo won perefee. O wonii perefee to Walataa, Bumdeyda, Moongel e Tidjikja. O yaltiri he Laamu ko omo woni Cukko Guworneer to Neema.
Caggal nde o waɗaa cukko Guworneer, o ñaagii fekteede Ɓoggee, o heɓi, o waɗti jannginde liisee Ɓoggee, he jannginde almuɓɓe he nder galle makko, o waɗti toppitaade gese makko haa o heɓi Alteret.
Ko o woni he Laamu koo, kala ɗo fenaande wonnoo, o mumtii haa laaɓi; kala ɗo hakke yoolinoo, o yooltii; ɗo humam-binnaagal sabbinnoo, o sabbitii. Alaa fof noon peeje ɗe pewjaaka, penaale ɗe penaaka, musibbaaji ɗi mbaɗaaka mbele omo daña caɗeele e golle makko. Kono haydara, nde wonnoo ko Alla waɗi, ɓuri ko yimɓe mbaɗi.
Nde o liggoto noo he Laamu ndee, o meeɗaa jaɓde ƴeftude ko o jeyaa. Hayi hojom gooto, o meeɗaa ñaamande Laamu. O dawatnoo biro makko, koko adii waktu, o jippotonoo koko sakkitii waktu, haa o heɓi Alateret.
Njilluuji Ceerno
Ceerno am waɗii njilluuji keewɗi. O yahataa yilloyaade, yiiloyaade. Ɗo o yahi heen fof, tawata ko omo noddaa, o yahata kadi ko ɓeydoyde ɓe o tawi ɓee. Ina jeyaa he njilluuji makko maantinɗi: lappol makko Nuwaadiibu e Zuwoyraat, lappi Fuuta Senegaal, ɗanle Farayse e Maruk, e ɗanngal Gammbi. Kala heen ɗo o ari, ina famɗi ko foofte tee he nder waktuuji 24 ɗii. Ko damal naamnde ina udditaa, gooto fof hakke ngoƴa mum ina naamndoo. Gila e yeddooɓe haa e yiɗɓe laaɓeede, haa wooda heen ɓe Alla faabii ngonta almuɓɓe.
Ceerno wiyatnoo, “Al baabu maftuuh”, damal naamnde ina udditii, kala jogiiɗo sokla e diine mum, walla e laawol Tijjaani, walla e ganndal Alla, yo naamndo. Kala gonnduɗo e sokla salii naamndaade, o yarlaaki, o yafaaki.
Ina jeyaa e njilluuji makko Kajjoygol. Nde Ceerno yahi Madiina-mu-nawwar juuraade giɗo Allah, Nulaaɗo men Muhammadu, “juulde Alla e kisal mum yo ngon e makko” , O yahi Makka hajjoyde, o taarii Kaaba e maqaama Ibraahiima, o dogi safaa e marwa, o nanngodiri toon e Seerenɓe arabeeɓe mawɓe yeddooɓe laabi, yeddooɓe mawluud, kono kala nde o seerti e gooto heen, tawata ko nimsitii ko yeddirnoo.
Gooto he seerenɓe arabeeɓe tawiino Ceerno eɓe wonndunoo ina mbirda wajiifa, o wiyi ɓe ɗum ko haraam, Ceerno jaggi e wahre makko, turi mo haa ɓe ngasni wajiifa, o ɗacci mo. Oon furtii, artaani goɗngol. So Ceerno nanngiino e jamɗe ɗo rawda Neelaaɗo, ɓe mbiya haraam, o wiya ɓe so jamɗe ngaddu-noo-mi ɗoo, mi arataano ɗoo, sabu jamɗe ɓuri heewde ko leydi am Muritani. O wona e yimande ɓe jimol Leylaa, o wiya : “ Mbeɗe wirtoo galleeji Leylaa, mi ɓuucoo ngalɗo ɓalal, mi ɓuucoo ngalgah ɓalal. Wona yiɗde galleeji ɗi ndillini gilli ɓernde am, kono dillini ɓernde am ko yiɗde koɗɗe he nder galle oo”.
Banndiraaɓe, mo wiyi ina horsira maayo juuɗe mum, tampat, kono alaa ko dirata e maayo. Ko ɗuum waɗi, kala ko kaal-ɗen e Ceerno men oo, mo ngar-ɗen juuraade oo, ko jubbannde tan (tabaara kalla).
He dow ɗuum, eɗen ñaagii, so tawii ko kaal-ɗen ɗoo koo, won heen ko haaldaa no fotaani haaldireede, won heen ko ñawnaa, maa waylaa, eɗen ñaagii heen yaafuya.
Yo Alla waɗ koyɗe men ɗee jaɓaaɗe, waɗta en e heeriiɓe innooɓe Alla ɓe ndeƴƴataa, yettooɓe Joomiraaɗo haa abada. O waɗta en e heeriiɓe-heeriiɓe ɓe nganndu-ɗaa, ko wonaa Alla taccataa ɓerɗe mum en.
Yo Alla juutnu nguurndam Ceerno men oo, hokka mo cellal kanko e ɓesngu makko e juulɓe kala. Eɗen njoofnira duworaade no o heewi duworaade nii : yo Alla waɗ en almuɓɓe Baay timmuɓe jokkiiɓe ɓe taƴataa. Aamiini.
On njaaraama !
Ɓoggee ñalnde hoore biir, 8 bowte 2023
Aamadu Muusaa NGAYDE