Duuɓi capanɗe jeeɗiɗi e jeegom hannde annduɓe koode njanngini yimɓe wonde satonaange (le système solaire) jogii ko tagopeeje (planètes) jeenay : Tuggi ɓurnde Wallaade Naange haa ɓurnde woɗ- ɗude Naange ko Merkiir, ɓeenis, Leydi, Marse, Jipiteer, Satirne, Iranis, Neptin, Piliton.
Paamen wonde Naange ko hoodere, Taagopeeje ɗe taarotoo ko Naange, keɓa e mum nguleeki e fooyre (ooyre). Ñande 24/08/2006, caggal wittooji, e jeewte, e diisnondire keewɗe, hawraama e nder jonnde sakkitiinde Fedde Hakkunde Leyɗeele toppitiinde Ganndal Koode, wonde tagofeere (planète) wiyeteende Piliton jeyaaka e terɗe satonaange, nattii limteede heen; satonaange ko tagopeeje 8 gadane limtaaɗe dow ɗe tan.
Tawaama wonde Piliton ko tagofeere ndaamaare (ndaama). Piliton noon ñiytanoo e lonngorɗe ko ñande 18/02/1930. Tuggi ndeen feewde jooni, kaɓir- ɗe, e gannde, e humpito ene ɓeydii yahrude yeeso. Enen, ngon ɗen ko e Leydi. Hakkunde Tagofeere Leydi e Naange ko 150 miliyoŋ kilomeeteer njuuteendi. Hakkunde Piliton e Naange ko 5 900 miliyoŋ kilomeeteer njuuteendi. Hakkundeewol (diamètre) Leydi ɓetata ko 12 750 km njuuteendi ; hakkundeewol Piliton ko 5 900 km. Lewru noon yowitii ko e Leydi, taarotoo ko Leydi, ɗum waɗi ɗum wiyeede yowitiinde (satellite) Leydi. Yolnde hakkunde Leydi e Lewru ko 384 000 km. Ɗii ɓetooji pawii ko e ɓeto njaaweendi fooyre : e nder hojom gooto, fooyre ina yaha fotde teemedde tati ujunere kilomeeteer (300 000 km / hojom).
Aamadu Umaar Jah
