Mammadu Demmba Sih, gorko Abdalla, jaayndiyanke, ñaantii jinnaaɗo men Aamadu Tijjaani Baal mo Rajo Muritani, ñaantal teddungal to Dingiral Cehilaagal ñalnde 14 desaambar (jolal) 2015. Kewu nguu waɗi ko e ballondiral Fedde Pellital e dow Goonga e tawtoreede jaaynooɓe ɗemɗe ɗee fof.
Nde Aamadu Tijjaani Baal naati nokku ñaantal ngal tawi ko fuɗɗiima hiirde, ena ardi e sato mum, ena ɓoornii njooreeji, ena ŋoggiraa banngeeji ɗiɗi ɗii kala (nano e ñaamo) sabu keewgol duuɓi e ustagol kattanɗe. O heblanaa jooɗorde e hakkunde lanngu yimɓe nguu, Siley Demmba Yaajuru Bah, dokkanooɗo teddungal ñaantal ngal, weeyni wutte daneejo, cakkal daande turki e tuuba, totti mo e yeeso dental ngal. Oon sormaat ena wondi e paɗe mukke oole cumaaɗe, tengaade gaalaande, silmbaande, wudere temmbe-semmbe (silmbaande, suuwaande) e sawru tuggordu ŋeñaandu (sawru kaana).
Tesko-ɗen ngal teddungal ari ko caggal rewindo mawngo walla wiɗto duumiingo, ngo ooɗoo suka biyeteeɗo Mammadu Demmba ɗukkunoo e nguurndam jinnaaɗo men Baal, gila e darnde nde dariino to bannge kumpital renndo, balle mum teskinɗe wonande jotondire mum to bannge gollodiiɓe haa e jikkuuji labaaɗi, ɗi jannginta wondiiɓe mum e kala sahaa. Aduna nootiima, nootaniima ñaantal ngal ! Dingiral Cehilaagal jaɓɓiima ñalnde heen jamaanu ngu wayrunoo dañde gila e hilifaaɓe diine, aada e dawrugol haa e teelɗuɓe tawi ko yontaaɓe sahaa, teskinɓe, teskaaɓe, teskoraaɓe darnde mumen e Leñol. Daande Kamalenku Hartallo, Hammaat Muusaa Joop, Mbooc Abuu Maariyeta, jaaltaaɓe Mboon e daande Ami Saydu Baaraan Bah mo Jannja Siranaaɓe e dow segene Aamadu Jaara Njaay, gorko Njum Donnde Maasina Tooro e Kamalenku Tippaali, Muusaa Sih, ɓeydii faayiida ŋari ñaantal ngal.
Konngol Dooro Gey, Boobo Loonde, ɓeydi Joop Hammadi Kaaliidu, Jasak Mbañi Hammadi, Sammba Ceɗɗel Gawlo e Bookar Caam cukkii kala ɗo yolnde walla wuddere fotnoo feeñde e kewu nguu. Caggal ñaantal jinnaaɗo oo, seedanteeje keewɗe, wonande ɓe golle mum en teskaa, ndokkiraama.
Hay gooto noon waawaa hettidande paaɓi ndunngu kono seedanteeje 28 (ngal Aamadu Tijjaani Baal ngal ena heen), joom mum en noddaama haa e nder dingiral ngal wondude e njettoor cemmbinirɗo.
E dokkirgol seedanteeje ngol, ko maa wonda e yaafuya mawɗo sabu won ɓe hakkillaaji ndiwi tawa ɓuri won e seedtanaaɓe e oon kikiiɗe, daraade e naftude leñol ɗo pucci ndogata. Ena waɗi wonɓe e nder gume (wumre) cukkuɗe, ɓe peeñaani, miijotooɓe, fewjooɓe, gollotooɓe. Ena woodi kadi yiyeteeɓe e nder dingiral tawi ko mofɓe paandaale goɗɗe, hoomtooɓe. So pucci ndarodiima, wiyetee tan ko pucci, kono joom pucci en ɓee walla annduɓe pucci ɓee, ena nganndi heen ndaɗoowu gila ɗi ndogaani. Yimɓe ne ko noon tan mbayi. Wonande jaayndiyankooɓe rajo walla tele, alaa heen keddiiɗo. Kala heen kadi keɓnooɗo seedantaagal waɗdanaa heen ko sormaat timmuɗo. Ñaantal ngal yahrii no haanirta, kadi kanngal fof ngal waɗaa ko tolnde beƴ (en direct) e Rajo Muritani haa ngal joofi. Cakkitii e dingiral ngal ko naalankooɓe e ñaagotooɓe.
Jubbannde e nguurndam Baal
En keɓii jokkondirde e Joop Saydu Haamiidu, gollotooɗo e Rajo Muritani, jeyaaɗo to Jowol Rewo. Joop Saydu Haamiidu naati jaŋde lekkon ko e junngo Baal Aamadu Tijjaani hakkunde 1953- 1954 e nder wuro Jowol. Nde o ari kadi e Rajo Muritani e 1976, ko ɗoon o tawi jinnaaɗo men Baal, ɓe ngondi e nder gollordu wooturu. Gila ndeen ɓe meeɗaani seertude gollordu haa e ndeeɗoo hitaande 2015. Ɗum noon e wiyde makko, jinnaaɗo men Aamadu Tijjaani Baal ari e aduna ko e hitaande 1928 e nder wuro e Mederdara to diiwaan Tararsa (Trarsa).
Jinnaaɗo makko debbo wiyetee Aysata Baal lollirɗo Goggo. Baabiraaɗo oo nootortoo ko e innde Mammadu Maalik Baal. Oon ko nantinoowo (interprète) wonnoo, gila leydi Muritani heɓaano tawo jeytaare. Jinnaaɗo men Baal ko bajjo wonande yumma makko. Ko ɗuum jeyi sabaabu oon noddirta mo tan ko innde korsa « mbajjiri am ». Jinnaaɗo men Baal janngi ko e wuro Butelmiina e duɗal Ɓiɓɓe Laamɓe. O yaltiri ko fannu janngingol e tolno “moniteur du cadre”. O fuɗɗii jannginde ko hedde 1947. O jannginii e Maghama, Mbuun, Kayhayɗi, Jowol e to diiwaan Gidimaka e gure Sehilbaabi e Bulli, sahre jaawarankooɓe. Caggalɗum, o nawaa Rooso. O janngini toon seeɗa, o waɗtaa kalfinaaɗo ngalu duɗal jaŋde hakkundeere (économe) wuro ngoo. E ɗeen golle, o yahii Ayyuun, o golliima e wuro makko Kayhayɗi.
Nde o ummii ɗoon, o arti ko ɗoo e Nuwaasot, to Jaagorde Nehdi Ngenndiire, o waɗaa mawɗo gollotooɓe (chef du personnel). Ko e oon sahaa o waɗti yahde to rajo. Haa hannde, e wiyde Joop Saydu, jinnaaɗo men Baal naati Rajo Muritani ko e hitaande 1968. O heɓi fooftere golle ko e hitaande 1984 kono o jokkii, e ballal Geno, haa e ndeeɗoo hitaande 2015. Jinnaaɗo Baal ñaantaama heen ñaante keewɗe, gila e meeɗnooɓe ardaade leydi ndii haa e hooreeɓe Rajo Muritani ngoo. E wiyde Mammadu Demmba Sih, ko hikka waɗti duuɓi 47 ko jinnaaɗo Baal waɗti gollaade e rajo ngoo.
O gollorii peewal, o gollorii baawal, o gollorii nuunɗal haa o laatii maande tuugnorde laaɓtunde gila e rewɓe wonɓe e kaatane haa e yiɗɓe heɗtaade e humpitaade kewkewe jolɗe, baɗɗe e nder winndere ndee wonande leydi ndii haa e ko waɗi caggal keeri mayri. Tuggude e hooreejo leydi gadano haa heɓi ooɗoo jooɗiiɗo e jappeere hannde, ko kanko jinnaaɗo Baal woni pirantuooɗo banndiraaɓe e Pulaar laaɓɗo cer, konngi ɗi ɓe kuccitinatnoo e Ɓesngu Muritani. Yo duuso ɓooy !
Njaay Saydu Aamadu
