Jolal waalo hikka (2007 2008) e demal jeeri njaajii hikka. Saabii ɗum ko ndunngu toɓii no feewi, ilam ne kay heewii haa woodi nokkuuji kewɗi paayi, sabu bonannde won koɗorɗe, pusgol won gammbi, haa yooli gese maaro kewɗe, haa teeŋti noon e ngesa maaro Kayhaydi lollirba PPG2.
Pusgu ngaal ɗoon kolangal ko jaahiya mawɗo wonande ɓesngu Kayhayɗi, sabu ko bonannde ko ina tolnoo e 1200 hektaar guurnunooɗo fotde 900 fooyre e ko fawi, firti ko yolnde mawnde fotnde sukkeede. Won ko dañaa e ndema waalo ngo e jeeri ndi fof ɗo e Gorgol, kono ko e tampere mawnde, maa wonii ko ñaamon walla bone jawdi. Eɗen nganndi wonande Muritaninaaɓe, keerol hakkunde remoonɓe e aynaaɓe ina metti lelnude, sabu kala demoowo ina faggii kadi jawkal, kono kadi ina anndaa jawdi wonaa sehil ngesa. Laamu ngu, nde wonde ina anndi ɗuum, etee hikka ina wondi e saqqa mawɗo jowitiiɗo e caɗeele nguura (ɓeydugol cogguuli e nder winndere he kala), lelnii sariyaaji ñaawooji jotondiral hakkunde remooɓe e aynaaɓe e ndii mbaydi :
– joom jawɗeele mbiyaa ko yo ngoɗɗo nokkuuji gese, ko jaasi fof, ko ina tolnoo e kilooji joy, feewde jeeri.
– jom gese en yo ndeen gese mum en ñalawma, tuggi puɗal naange haa mutal mum. So naange mutii, joom jawdi en mbiyaa ko yo kanndo jawɗeele mumem.
– so bonannde waɗii, laamu ngu yamiri ko yo goomuuji hellifaaɓe compe e nder gure he, tawa ko kañum en qimotoo bonannde nde ɗo tolnii, joom jawdi en njoɓa bonannde nde ndefii nde. So tawii ƴeewaama, ngolɗoo laawol kam ko laaɓtungol, heddii ko ciynugol mum ina saɗti. Ina jeyaa noon e ko saɗtini ɗum ko, reende jawdi weeɓaani, kono kadi ko hooram-hooraagu aynaaɓe, sabu gaynaako, faaro mum ko paygol jawdi mum tan, e tee huunde fof, heen sahaaji, ina jarani ɗum heen, hay so tawii ko defaade haqqe janano. Ko ɗum waɗi gullitaali remooɓe ina keewi teeŋti noon fayde e joom nayi en. Ko joom gelooɗi en noon ko, tenngiti ngal dow. Sabu ngelooba, gaagaa mawnugol bonannde mum, ɓuri wonde caɗeele fof ko nanngude joom mum walla anndude holi kañum. Ngaynaaka ngelooba ina seerti e jawdi keddiindi ndi. Gelooɗi keewi aynireede tan ko ko haalpulaar en mbiyata « jam gorel » ko; firti ko ɗi ngoppete tan ɗi njaha, « ko alla reenata ɗi”. Heen sahaaji ngelooba ina majjira joom mum ko ina tolnoo e lebbi jeegom fayde hitaande . Kono kadi teskaa ko so ɗi mbonnii, hay so eɗi ngondi e gaynaako, oon heewi ko sornaande mbele ina waasa yiyeede, waasa difaade haqqe pawiiɗo e bonannde nde. Ooɗoo sahaa ko sahaa ñaayngal gese, sabu won e majje puɗɗiima soñeede, kono won ko soñaaka, kono maa mbiyaa ko hannde kadi aynaaɓe ɓe ɓuri ñanñude, sabu oɗom nganndi, e aadaa, agaaɓe fulɓe kirondirta ko ɓuraa fayde baali, ko ɗum waɗi gooto heen fof yiɗi ko adaade naatde e gese, so tawii joom gese en ɓe cuwaa soñde mbiya ina paloo ɓe. Ina jarani ɓe, heen sahaaji nii, wiyde eɓe piya ɗum. Joom gese ennne, heen sahaaji, reerɗude ina addana ɗum en duumaade e nder gese, tawa hay so tawii ko hedditii heen ko alaa no wayi, joomum heddoo ɗoon tan ina waɗda e aaynaaɓe palee palee, ina ñawdaya e mum en. So goonga haaletee, hakkunde remooɓe e aynaaɓe ko « rogere nde ɗiggataa, yuppetaake », nde wonde ko golle ɗe mbaawaa seertude, tammtiiɗe nguurndam aadee sabu so « kosam rufii e kodde heewi ko julleede ».
Maamuudu Haaruuna Joop, njaatigi F.Ɓ. to Kayhayɗi
