jeudi, octobre 23, 2025
Google search engine
AccueilGanndiwalBaylagol nguleeki weeyo heege bonnge ine dooki

Baylagol nguleeki weeyo heege bonnge ine dooki

Heege mawnge ine dooki ɗoo e hitaande 2050, hetnge ko ine ɓura 80 milliyoŋ neɗɗo, sabu yooro, ŋakkeende nguura e ñawbuuli ɗi ngoorotaako hankati (ko bonatnoo bonii…) ɗoo e sahaa ɓadiiɗo… Ko ɗuum woni ko eɓɓaande ciimtol Giec, saaktaande ñalnde 23 suwee 2021 feññini. Giec woni Goomu Fedde ngenndiije dentuɗe ndenndinngu haralleeɓe ko faati he ngonka weeyo (kilimaa).

Heege mawnge ine dooki ɗoo e hitaande 2050, hetnge ko ine ɓura 80 milliyoŋ neɗɗo, sabu yooro, ŋakkeende nguura e ñawbuuli ɗi ngoorotaako hankati (ko bonatnoo bonii…) ɗoo e sahaa ɓadiiɗo… Ko ɗuum woni ko eɓɓaande ciimtol Giec, saaktaande ñalnde 23 suwee 2021 feññini. Giec woni Goomu Fedde ngenndiije dentuɗe ndenndinngu haralleeɓe ko faati he ngonka weeyo (kilimaa).

Ɓeydagol nguleeki ɗaŋre men ndee maa jibin mbayliigaaji luggi sabu kawjugol kilimaa. Ɗuum woni, e yeru, ko yiyetenooka e nokku, waɗta yiyeede ɗoon ; nokkuuji leppunooɗi njoora sabu ŋakkeende toɓo ; gure mawɗe daande maayo, kujjita ; keneeli kulɓiniiɗi mbaɗta wuttude e nokkuuji ɗi nganndaano henndu ; ekn. Giec jeertinii : so nguleeki ɓeydiima ko ɓuri 1,5° maa ɗum battin batte bonɗe, e sifaa duumiiɗo, he dow nguurndam men. Sukaaɓe jibinteeɓe hannde ɓee, so ndañoyii duuɓi 30, tawata ko nguurndam dow Leydi men ndii wayliima no feewi, haa ko won e ciiri kullon majjii, goɗkon peeñii, sato men wontii goɗɗum ko anndanooka…

Gure daande geec fof ɓuri hulaneede e caɗeele baylagol nguleeki weeyo ɗee, yoga heen ko jogorɗe hujjitde. Ko noon wonande duuɗe tokoose, tufɗe njulaagu, e dente goɗɗe gonɗe saraaji wuddu rewo. Yanti heen, ƴergol geec sabu caaygol galaas, liragol geecuuji e kujjitgol, maa naatnu lamɗam e leyɗe ndema keewɗe, ilna mahaaɗe mawɗe, hujjita boowe diwooje. Tee ɗuum ko huunde nde wuurɓe hannde ceedotoo.

« Hay sinno nguleeki Leydi ɓeydii tan ko +1,5°C, koon kullon e puɗi mbaawaa wuurde heen ». Yeru kullon walla yimɓe wuurɓe e gulli leydi, sibu toon nguleeki kii ɓuri yaawde e heewde ko waylotoo. E sifaa kuuɓtodinɗo, jeñtingol nguura woni ko e ustaade e nokkuuji hee kala, tee winndere ndee ɗo yahrata ɗoo alaa kattanɗe waawde haɗde ɗuum, sibu hay sinno nguleeki weeyo kii ɓurtaani 2°C ɗoo e 2050, haɗataa 80 miliyoŋ yimɓe woɗɓe heyɗoyde, e 130 miliyoŋ woɗɓe wontude waasɓe ɓaleeɓe kurum.

Musibbaaji weeyo tati haa nay, walla ko ɓuri ɗoon, ine mbaawi ardude laawol gootol he won e nokkuuji (fuɗnaange Beresil, Asi fuɗnaange-worgo, Siin hakkundeejo) kam e ndenndaangal nokkuuji daande maayo, ko wayi no  nguleeki e yooro e guubiliiji e cumu, ilam, ñabbuuli ɓowɗi… Yanta e ɗuum golle yimɓe ɗe moƴƴaani e leydi ndii, ko wayi no kuutoragol ɓurtungol ngaluuji tago, posnugol weeyo, ekn. Hannde, winndere ndee ine foti huccitande « caɗeele keewɗe jiikondirɗe », « alaa e sago kañje fof ɗe ndiiwtidee, so wonaa ɗuum en mbaawataa dartaade hay heen saɗeende wootere ». En kaalaani nii sikkeeji paatuɗe e kattanɗe winndere haɗde baylagol weeyo yettaade ɗo « taƴii fiɓotaako », woni nokku mo nganndu-ɗaa so en njettiima ɗum, duttal alaa, leydi ndii boomoto. Yeru, ɓeydagol nguleeki weeyo ngol ine waawi yettaade nokku (so ɓurii 2°C) baawɗo saabaade caaygol galaas gonɗo to Groeland walla to Antartik hirnaange. Caaygol oon galaas ine waawi ƴernude geecuuji ɗii fotde 13 meeteer, tolno « taƴii fiɓotaako ». Yeru goɗɗo ko dunndu Amasoni (Amazonie), wooturu e bumsuɗe leydi, hulaneede wontude karawal. Ko ɗee geɗe ngaddani Giec wiyde « heltere degere kala ine himmi », walla « hay heltere degere yawnaaki ».

Kono tan gollal gootal moƴƴal ine waawi faddaade walla feewnitde ko heewi, e daɗndude Leydi  ndii.

Yeru gooto tan : toppitagol e biltingol nokkuuji biyeteeɗi mangroof (mangrove)  e dunli puɗi nder ndiyam  biyeteeɗi kelp, ganndiraaɗi waawde mooftude karbon (carbone) e faddaade ile, kadi wonde hoɗorde ciiri kulle e puɗi guurnooji yimɓe hoɗooɓe e daande ndiyam. Ɗum firti tan ko fof ine waawi heɓɓiteede. Aadee ine waawi tawo kadi feewnitde e moƴƴinde janngo mum so ƴettii jooni kuule tiiɗɗe ngam dartinde hawjeende teskaande ndee.

Bookara Aamadu Bah

RELATED ARTICLES

LAISSER UN COMMENTAIRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
S'il vous plaît entrez votre nom ici

- Advertisment -
Google search engine

Most Popular

Recent Comments