dimanche, novembre 23, 2025
Google search engine
JaɓɓordeCellalCellal :Jontinooje

Cellal :Jontinooje

Ñawu ɓurngu bonde , e waawde bonnude, ngu nganndu-ɗaa ko warata e yimɓe ina tolnoo e 50 miliyoŋ aadee hitaande kala.Nguun ñawu woni ko mbiyaten ñawu paawngal jontinooje ɓurngu anndireede palidismo walla palidiis.

Hol ko woni paawngal jontinooje, walla jontinooje, maa palidiis ? e hol no heɓortoo ? Ñawu paawngal jontinooje ko ñawu ngu nganndu-ɗaa ko fiɗannde, walla ŋatannde ɓowngu ndewu mbiyateengu « anofel » (anophèle femelle), walla palasmojum saabotoo ɗum. Ɓowngu ngu hunuko mum ina waɗi mborosaaji, so fiɗii neɗɗo woppa ɗum en e ƴiiƴam ɗam wona neɗɗo o heɓii ñawu ngu . Eddaaji palasmojum Palidiis ina waɗi eddaaji nay(4) ɗiin ngoni :
-palasmojum (vivax) ngu woni ko asii -palasmojum(ovale) woni e afrik e asii
-palasmojum (malarié) woni ko e afrik haa teenti e Moritani
-palasmojum (falciparum) woni ko e Afrik haa teeŋti e Moritani Ooɗoo battindiiɗo, hono Falciparum o woni ɓurɗo waawde yooɓaade pittaali keewɗi, addata nooro-pali (duuytaali, biyateeɗo ñawu ɓaleeɓe), kam e paliiji bonɗi fof.

2-Maale ñawu ngu

  • jontinooje (Pali) kakindiiɗe cifortoo ko:
  • Muuso hoyre
  • paawngal taYondiral (paawngal tawi taYondiral, faawnga hannde, sella janngo, walla faawnga subaba ,jofee kihiiɗe
  • tuutgol (keefdi)
  • keeci muusooki
  • ngaameela e muuso huuɓtidinngo
  • Jaangol(jaangeede) tawi ko sahaa mo yimɓe ngulaa 2
  • Pali bonɗo (pali caɗtuɗo):
  • Paawngal ɓurtungal duumingal
  • Duuytaali (ruuyto) mo sellaani o wona e ruuytude
  • Usto-coofe
  • Faɗɗo

Hol no ñawu ngu haɓirtee(haɓretee)?

  1. Ko adii fof ina himmi nde ɓesngu nguu faamata wonnde  
  2. diilaade harkille, diiloo ɗum law
  3. Naata kadi naatna sukaaɓe e nder harkille
  4. Remde denndaangal kuɗoole gonɗi e nder galle, kam e takko galle fof
  5. Ubbude beeli, fittude jinndeeli e kala kurjuraaji
  6. Yuppude DTT e beeli kam e koɗorɗe ɓawɗi
  7. yuppude peterol walla gaasuwaal e nder diisuuji, e kabinaaji caggal nde fittaa haa laaɓi
  8. Udditde cuuɗi deme cuuɗi ɗi(mbele naange e henndu ina naata nder) mbele ɓawɗi ɗi ina ndoga njalta

E sahaa jooni oo, eɗen mbaawi kooɓde harkillaaji men e ngoogu mbaroowu ɓawɗi ɗi.Kadi ina woodi harkillaaji goobaaɗi ina njeeyee e nokkuuji cafrirɗi, kadi ina woodi pelle ina notta yo o njeey coggu camorngu.

So neɗɗo araama ñawu ngu ko o foti waɗde ?

  1. so neɗɗo araama ñawu ngu o foti ko yahde o safroyoo ko ɓuri yaaccaade to dispaaseer walla to cafroowo;
  2. O ñaama no feewi, o yara no feewi;
  3. O deeƴta e naange e liggeyaaji kiisɗi 5-Hol ko ñawɗo o fotaani waɗde?:
  4. O fotaani yarde poɗɗe paaraa tan tawi wondaani e poɗɗe goɗɗe ɗe o winndanaa ɗee
  5. O fotaani ƴettude poɗɗe tawi wonaa e yamiroore cafroowo mo o.
  6. O fotaani dartinde safaara makko tawi cafroowo mo o yamiraani mo
  7. -Wonnannde rewɓe sowiiɓe(debbo reedu):

Ina hasii so ɓe njahii nokkuuji cafrorɗe ɓe ndokke poɗɗe niwaakiniin,hol ko saabii ɗuum?: Sabaabu mum ko ina teskaa wonnde palidiis o, ina sammina deedi keewɗi, ina ngadda jaayaaji keewɗi e rewɓe horiiɓe ɓe(maayɗeeli), ɗum tagi ,eɗen mbasiyoo ɓe nde ɓe njarata poɗɗe niwaakininaaji ɗi ɓe ndokketee ɗi.Ɓe njarda kadi no ɓe mbiyraa nii.Kala mo faamaani hol to hersu naamnditaade , mbele daɗa , daɗnda ko saawi koo.

Mammadu Maamuudu Baal

RELATED ARTICLES

WOPPU ƊOO YOWRE

Tiiɗno winndu ɗoo yowre maa
Tiiɗno winndu ɗoo innde maa

- Advertisment -
Google search engine

Most Popular

Recent Comments