Hono Kisaayii wiyi “nde ɗuufaan dartii ƴerde ndee, adii feeñde ko haayre. Ndeen haayre wiyetee ko haayre Abii qabiis wonnde makka ndee, haa feeñori heen nokku Kaaba oo, nde tawnoo oon nokku waɗtindinoo wonde ko tulde woɗeere, kono woppitaani ndiyam no feewi wonande gure ɗee, so wonaa seeɗa e wuro ina wiyee Nahawunde kono ina heddii feeñde, kono bannge Esipti tibboore (bulunŋe lobi nay), ɗum fuɗɗiima woppitde no feewi, e baraabi ɗuum ko mahdi toowndi ngam ɗum woniino ñaawirde e yontaaji firaawna en ( tribunal). To ɗum woni too ko e nokkuuji ɓurɗi toowde jeyaa. Mahnoo ɗuum ko biyeteeɗo Harmes gadano (Ramses), oon mo ngandu-ɗaa ina jeyaa e adiiɓe lollinde gannde koode e gannde ƴellitiiɗe (scientifiques). Refti heen ko annabi Nuuhu yiɗi anndude mbele leydi ndii fiɗɗitiima haa laaɓi ummoraade e ndiyam walla alaa, o neli jeyal yo humpitonoo mo fiyaaku leydi. Jey yahi ndeke hawrii e jiiba ina lelii; ngal njippii ɗoon ngal woni e ñaamde ɗum, ngal leelkinii ɗoon. Caggal ɗuum ngal leeliri annabi Nuuhu, ngam jeyyal ngal waɗii balɗe jeeɗiɗi artani e makko. Caggal ɗumɗoon annabi Nuuhu naamndii e ndiwri ndii hol e mon baawɗo huuñcande ɗum fiyaaku leydi ndii, mbele ndi yaltidii walla alaa. Foondu wiyi ahaa kay annabi, miin maa mi addane humpito fiyaaku leydi. Annabi wiyi “yo a ataw dee a waɗataa hono ko jey waɗi koo !”. Foondu wiyi “so Geno jaɓii maa mi heɓ ko yaaccii geɗe leydi”. Ndu diwi ko ina tolnoo e waktu, ndu arti e ndu jogii e hoggo mayru beremrefol oliif keccol. Nde annabi Nuuhu yiyi beremrefol ngol tan, o wiyi “ɗum dee ko beremrefol lekki seytuun!” Ko ɗum anndini mo wonde leydi ndii seertaani e ndiyam. Caggal ɗuum kadi, o jooɗtii ko juuti o fokkitaani, o nelti Foondu kadi laawol goɗngol yo rutto addana mo humpito jaltugol leydi. Ndu yahi ko ina tolnoo waktu ndu arti e makko koyɗe ɗee ina mbaɗi leydi mboɗeeri e huɗo. Ko ɗoon noon annabi yenanaa leydi ndii seertii e ndiyam. Foondu nduu adinoo yiytude ko nokku Kaaba oo, ɗoon ina waɗtindi wonde tulde leydi mawnde. Foondu nduu juurii ɗoon. Ko ɗum waɗi koyɗe mayru moddi ɓakkere leydi mboɗeeri e huɗo. Refti heen ko Nuuhu noddi ndu o wiyi : “eehey maa geno ! yo a waɗan Foondu ɓurde barke e dow ndiwri kala, yaa hokku ɗum ɓesnude e yiɗeede to bannge yimɓe”. Ko caggal ɗumɗoon noon laana kaa ŋabbinaa dow haayre ndee, ka duumii e dow haayre ndee balɗe capanɗe nay haa leydi ndii yoori, huɗo fuɗi e dow mum baŋ yoo baŋ. Ko ndeen geno lonngini Nuuhu wiyi ɗum e nder Ɓuraana tedduɗo oo “jippo e dow kisal ummoraade e amen e nafoore won e maa e renndo wonndungo e maa” simoore huudu, kaawise:48, Refti heen ko Geno toowɗo oo yamiri yo annabi Nuuhu woppit denndaangal ko joldunoo e mum e nder laana kaa, gila e ndiwri e denndaangal kulle ɗe o jolnunoo e nder laana ka, refti heen ko nuuhu udditi kulle ɗee kala, ko diwata heen diwi, ko laadata heen laadi yahi ko jogii heen kosɗe nay ullii e ladde, refti e ɗuum ko geno feññini jamma e ñalawma, naange e lewru, e koode hono no waynoo ko adii ɗuufaan, caggal ɗeen ɗoon golwole geno jippini toɓo yamɗungo wonndungo e yurmeende tawtondiri e nder leydi ndiyam ɗuufaan. Ndiyam mbelɗam e kaaɗɗam ina woodi, alaa ko yaltaani heen ko wayi no lamɗam. Annabi Nuuhu dañii heen mbelemma no feewi, o weltanii Geno jom baawɗe oo.
Caggal ɗeeɗoo geɗe jangtaaɗe, nanaama hono annabi Nuuhu, nde yalti laana kaa o tellee e leydi, o yiyii ko leydi ndii fof ina wonti dano-ranongal, e ndi ranwi e ndi wiyi tal. Ɗum waɗi mo kaawisaaji sanne, o tinaani tan, haa Jibril (JKM) ari e makko , wiyi mo “aan kam aɗa anndi ndii ndaneeri ?” O wiyi “alaa”. jibril wiyi mo “ɗum ko ƴiye leñol ma”. Ndeke ɗo Jibril haalani mo ɗoo, jokkere ƴiyal ina wonnoo sara ɗoon, nde nanii, jibril wiyi mo “aɗa anndi ndeeɗoo jokkere ?” Nelaaɗo Nuuhu wiyi mo “alaa”. O wiyi “ɗumɗoo jooni koreeji maa ngoni ko e leepte caɗtuɗe e nder jeynge.” Hono no geno jangtorii ɗum e nder Ɓuraana mum tedduɗo “hono ɓe min njooli ngam pergitte mumen ɓee naatnaa e jeynge” simoore nuuhu, kaawise:25. Winndiyanke oo wiyi “nde Nuuhu yalti laana kaa ina wondi e makko capanɗe njeetato neɗɗo goongɗinɓe, Geno mo senaare woodani Oo, mahani ɓe wuro, o inniri ɗum capanɗe njeetato, ko ngoon wuro adii soseede e dow leydi caggal ɗuufaan. Nde ɓe ñiiɓi he ngoon wuro kamɓe rewnooɓe e Nuuhu ɓee fof mbaɗtindii ko maayde haa laaɓi haa heddii annabi Nuuhu e ɓiɓɓe mum. Ɓeen ngoni ɓeeɗoo : Saam, Haam e yaafes e rewɓe mum en. Kamɓe fof ko ɓe njeeɗiɗo. Ɓuraana wiyi : “min mbaɗii ngeñguma ko ɓeen ngoni heddiiɓe” simoore saafaati, kaawise: 77. E no winndiyanke oo wiyiri ɗum : “aduna oo ko gasnooɗo, yimɓe mbilti ko e nuuhu mo jam e kisal ngoni e mum, ina wayi no ko annabi Nuuhu ko kañum wonti Baaba mum winndere ndee. Hono Wahab bun man-mbahi wiyi “ɗuufaan fuuɗɗii ko lewru rajab, ɗum gasi ko e lewru jul-hijjatu.
Ciftorgol ko laatii e ko dañaa e humpito e dow leydi caggal ɗuufaan
Hono Kisaayi wiyi “nde Nuuhu ñiiɓi e dow leydi hee o fecci banngeeji leydi ndii e ɓiɓɓe makko tato ɓee. Ɓeen ngoni Saam, Ham e Yaafes. O ñiɓi Saam bannge hirnaange, ummii e mum ko Romee en e Perse en, e Arab en, ngam o yiyii e yeeso Saam annoore annabaagal, ko ɗum tagi o ɓeydi heen bannge Hijaas, ɗum woni Yamennaaɓe e Iraaknaaɓe e saam-naaɓe e ko jiydaa e ɗiin ɗoon nokkuuji ngam ina laatii ko oon wonnoo ɓurɗo mawnde e ɓiɓɓe makko. Ko yowitii e Ham noon o ƴiɓi ɗum ko bannge worgo, oon ne ummii e mum ko Ɓaleeɓe fawaadee sifaa winndiyanke oo, ko ɓeen ngoni habasnaaɓe, ɗum woni Ecopinaaɓe. Ko feewti e Yaafes, o ƴiɓi ɗum bannge fuɗnaange leydi ndii, ɗum woni turkinaaɓe e yaajuuju e maajuuju en e ko nanndi e ɓeen. Caggal ɗuum geno lonngini annabi Nuuhu, yamiri ɗum yo ubboy ɓalndu baaba Aadama e Hawaa e nokku to o ittunoo ɓe too, Nuuhu waɗi ɗuum, o yamiri Nuuhu kadi yo ruttu haayre ɓaleere nde too ittunoo ɗum, nuuhu rutti haayre ɓaleere nde to umminoo, annabi Nuuhu jokki maheteeje mum e dow leydi caggal ɗuufaan hono no aduna oo waynoo ko adii. Hono biyeteeɗo Kaaba El ahbaari wiyi “nde annabi Nuuhu mawni haa ɓadii lajal mum, o noddi ɓiɓɓe makko e taaniraaɓe makko, o ñaagonii ɗum en geno mbele geno ina jaabanoo mo ñaagunde makko, o ŋabboyi to dow haayre toownde, o noddi ɓiyiiko Saam, oon ari jooɗii yeeso, o ƴetti junngo makko o fawi e dow hoore mum, o wiyi “eehey maa geno, mbiɗa ñaagi maa yo a waɗ barke e saam e ngeñgu mum yaa yalti heen annabaaɓe e laamɓe”. Ko ɗum tagi ummiiɓe e mum ɓe ngoni annabaaɓe e yimɓe moƴƴuɓe. Caggal ɗuum, o noddi ɓiyiiko Haam, oon salii nootaade mo. O noddi oon o wiyi ɗum “aan Geno, waɗanam e ɓiɓɓe ooɗoo yo ngontu ɓaleeɓe ɓe jeese ɓaleeje, ɓe ngona maccuɓe ɓesngu Saam”. Wiyaama laatiima hono hoam ina joginoo ɓiɗɗo ina noddiree Masraayiim, oon noon nanii duwaawu taanum Nuuhu ko haali koo, ɗum haaɓnii ɗum, oon ummii ari e taanii muuɗum Nuuhu, o wiyi ɗum “eehey maa taanoo, aan kam baabam jaabi-maa-ma walla alaa ? Nuuhu ƴetti junngo mum fawi e dow Masrayiim, wiyi “aan Geno, mbiɗa ñaagi maa yo a barkin ooɗoo, mbarkinaa ngeñgu makko. Yo a hoɗnu mo e nokku ɓurɗo barkinde. Ɗum woni o hoɗni mo e nokku ɓurɗo moƴƴude e aduna oo, ɗoon woni Misra e ko ɗum tagi aarabeeɓe inniri ndi yummum leyɗeele kala. Ko ndeen Masraayiim fayi to leydi Esipti hoɗi ɗoon. Ko ɗuum addani ɓe, ɓe inniri leydi ndii Misra, leydi nganndaandi, etee caaɗngol mum wiyetee ko Niil ngol fecciti ko e hakkunde laamorgo leydi Misra, ɗum woni Keer. Ko ɓesngu makko, ko ɓeen ngoni kopte en. Refti heen ko annabi Nuuhu noddi ɓiyiiko Yaafes, oon ne salii jaabaade mo, o ñaagi geno yo waɗ e ɓesngu Yaafes ɓesngu ɓurngu bonde e tagoore. Ko waɗi ɓeen ngoni Yaajuuju en e Maajuuju e turkinaaɓe. To bannge Haam, nde o noddi ɗum Salii arde, caggal ɗuum oon lelodii e jom suudu mum ƴetti reedu, jibini funeeɓe debbo e gorko, ɓeen ko ɓaleeɓe e no winndiyanke oo wiyiri ɗum, nde haama yiynoo goobu ɓalli maɓɓe ko ɓe ɓaleeɓe, o ɗuurnii ɓe, o wiyi “eejam, Ko ɗum woni ?” Jom suudu makko wiyi mo “ko e maa dee ɓe ummii, kono a fotaani yejjitde a heɓiino kuɗdi ummiindi e baaba maa, ko ɗum addi ɗeeɗoo geɗe.” Ko ndeen o ruŋtii ɓe, o dogi, o woppidi ɓe yumma maɓɓe ngam gacce, o eli ɓe. E wiyde winndiyanke oo ko ɓesngu ɓeen ɗoon ɓiɓɓe ngoni nuubi en, e suudaannaaɓe e ko nanndi e ɓeen kala. E yiyannde am, ko ɗum addani aarabeeɓe añde ɓaleeɓe Afrik no potiri. Ɓe nanngiri ɗum en ko maccuɓe, so ɓe njiyii ɗum en ɓe ngona e jalde ɗum en, ɓaleeɓe kadi teeŋtini ɗuum e yontaaji ɓennuɗi ngam ina ƴettatnoo ɓiɓɓe mum en ɓaleeɓe, ina njeeya ɗumen woɗeeɓe, kono hay gooto meeɗaa yiyde woɗeeɓe ina njeeya ɓiɓɓe mumen ɓaleeɓe. Mi ruttoo e daartol ngol. Caggal ɗuum hono Yaafes ko ɓesngu mum woni turkinaaɓe e yaajuuju en e maajuu en, eɓe keewi e winndere ndee ngam fuɗnaange-naaɓe fof ko ko wayi no siinnaaɓe e ko nanndi e ɓeen.
Ine jokki
Jibril Muusaa Jooɓ
