Suleymaani Raasin Bah, ɓurɗo lollirde Suleymaani Baal, jibinaa ko Boode e hitaande 1720. Baaba makko ko Raasin Sammba Bukari Ibiraahiima Ñokor Ibiraahiima Suleymaan. Yumma makko ko Maymuuna Yumma Jeŋ Lamin Biraan Abdalla….
bdalla…. Nde Suleymaani Baal jibinaa nde, tawi ko ɓoggi ina e daaɗe Fuutankooɓe. Ko kanko jogori ittoyde ɗi. Eɗen ciftina wonde keɓno ɗen ngolɗo daartol Suleymaani Baal ko e yarhama mum musiɗɗo men Tijjaani Aan (yo Alla yurmo mo yaafoo mo, haarna mo aaljanna, kanko e maayɓe juulɓe fof). Ɗum wonnoo ko ñande 29/11/1981, tawi FeddeƁamtaare Pulaar e Muritani ina addi 9ellitaare Fuuta (Baaba Maal), ɗo e Nuwaasoot. « Suleymaani Baal nde jibinaa nde, o tawi ko Deeniyankooɓe ina laamii, laamu maɓɓeina hiisi. O tawi kadi ko Safalɓe Hormankooɓe ina keedi dow, hitaande fof ina ngara, ina naamnoo muudo Horma. So toɓii, so toɓaani, so ilii, so toɓaani ilaani, so ɓe ngarii,muudo ngo ɓe ndañat. Muudo ngo noon, woon waɗooɓe ko muudo kaŋŋe, kono alaa,ko ngo muudo gawri tan ! Gooto fof ko muudo gawri tan hokkata ɓe, sabu oon sahaa,Fuuta fof so rentii waawaa dañde (hoore fof) muudo kaŋŋe. Ndeen Suleymaani Baal jibinaama, haa dañii duuɓi jeeɗiɗi, taaniiko Sammba Bukarinaatni mo jaŋde. Ndeen o dañii duuɓi sappo, taaniiko Sammba Bukari hawri e lajal.Suleymaani Baal faati Haayre Laaw, to Ceerno Basmoor Lamin (Saako) mawɗo (inawoodi Ceerno Basmoor Lamin tokooso : ko oon njannginoyta Sayko Umaar Saydu Taal). Ndeen Ceerno Basmoor Lamin njannginii Suleymaani Baal haa heɓii « suura », Suleymaani Baal felliti ummaade Haayre Laaw, o fayi to Duɗal Piir Sañukuur. O tawi toon, e oon sahaa, ko Ceerno biyeteeɗo Siriñ « Xaari » Amar. O janngidi ɗoon ko eElimaan Buubakar to MBummba, e Saydu Aljumaa to Halwaar, e Abdarahmaani Soggo Jalte, e Maamuudu Hammaat to Kanel, e Baylaa Pereejo Soh to Haawre, e Alfaa Umaar Saydu Nuuru to Hoore Foonde, e Abdul « Qaadiri » Kan (mo o jogori wasiyaade yo won Almaami gadano e Fuuta Tooro ; ma en ngartoy heen yeeso)e Abdul Kariim Jaawanndo to Seeno Paalel, e woɗɓe, e woɗɓe kadi, eɓe keewi sanne. Ndeen ɓe njanngii haa ɓe ngayni, kamɓe fof ɓe ndokkaa. Cceerno o noddi ɓe, wiyi ɓe : -« Ngaree mi haalana on « sirru »… » (« sirru o, ko o haalan mo woni kala e maɓɓe ɓuremum, e caɗeele mum, e mbaawka mum jogori waɗoyde ɗum).
Caggal nde ɓe ndokkaa, kamɓe fof ɓe koot Fuuta haa heddii Suleymaani Baal. O wiyaa yo o artu Fuuta, o wiyi : « alaa, mi yonaaka, mi jokkat ɗanngal, mi tiindoo Fuuta Jaloŋ, to nokku ganndiraaɗo Jañnja ɓari. » Suleymaani Baal waɗi ko wiynoo, o feewi Jannja ɓari. O tawi toon gorko biyeteeɗo Ceerno Moodi Muhammed Abdallaahi. Hol ko o janngi toon ? O janngi toon ko « Lasraare ». O woni toon hitaande. Moodi Muhammad Abdallaahi wiyi mo : – « Sheex Suleymaani Baal ? » O wiyi mo : « Naam, ceerno am ! » O wiyi mo : « Miin, Moodi Muhammad Abdallaahi, kala ko nganndunoo mi, mi waɗii ɗum e hoore maa. Mbeɗe jogii noon ceerno am, ina wiyee « Sheex Muhammad ɓul Faadel. O woni ko Rewo, sara wuro ina wiyee Maal. Ar mi nel ma toon. So a yehii toon, mbiyaa ko finnde nanngam. Finnde nanngam, ko miin rokku ma. Oon ko o ceerno am. Miin, ko kaalmi ko, ma o ƴeftu ɗoon, kanko ne, o ruttitoo, o innitoo … ».
Suleymaani Baal ummii Jañnja ɓari, o rewi 7unndu, o fayi Maal. Nde o ari Maal, oyiyi ko muusi mo. O yiyi kala sahaa, jawɗeele Fuutankooɓe ina ngaddee toon, etee omo anndi ɗum rewaani laawol. O yiyi kala sahaa, sagataaɓe worɓe ina ngumminee Fuuta, ngaddee, mbaɗee jiyaaɓe. O yiyi ɓiɓɓe soknaaɓe ina ciŋkaa haa njooɗi, ina ngaddee, mbaɗee horɓe. Ɗuum noon welaani mo. Subaka fof mo o fini, o aynoyta ko gelooɗi, o nawora alluwal makko. O artataa wuro so wonaa naange debdebina. Ndeke dokke ɗe ina njogori arde ! Waɗi sahaa gooto, laamɗo gooto ina wiyee « Sheex Nasru Leyyaat, ina yiɗi kañum ne laamaade leñol mum en ; e oon sahaa, laamu maɓɓe ko laamu Horma (Horma ko lefol tan). O waɗi capanɗe nay (40) ngelooba, o hokki ɗum « Sheex » Muhammad Wul Faadel, o wiyi yo o wa- ɗan mo ñaagunde Alla. Ñaagunde nde winndaa ko e balɗe capanɗe tati (woni lewru), ñande fof puɗal haa mutal. Nasru Leyyaat waɗaa nelaaɗo, yo o aran ñaagunde mum, nde gasii feewneede. Ñande o ari, « Shee× » Muhammad Faadel hirsani mo dammuwol, ina teddinira mo. Ɓe keɓi tillisaaji maɓɓe, eɓe njuɗa teewu, hankadi eɓe mbeltii. Ɗoon tan, « Shee× » Suleymaani Baal arti, addori gelooɗi haa caggal wuro, ina artidi e tampere, ina tuuta, ina heyɗi, ina ɗomɗi. O tawi lehel ina waɗi ndiyam, o ƴefti lehelngel, o yari. Dokke ɗe njettiima !
« Shee× » Muhammad Faadel laawii, ari haa yettii e lehel ngel, o tawaani heen hay dara, etee ene anndi ko aaye wonnoo heen, etee o winndaa ko e balɗe capanɗe tati. O wiyi : « Onon kam, ngel ɗo lehel gonnongel ɗo, hol dufɗo ndiyam ngonnoɗam heen ? » Suleymaani Baal wiyi mo : « Ceerno, njaafo ɗaa mi dey, mi tawii jooni ndiyam ina woni heen Ɗ tilliisa fof mi yehii, mi ronkii dañde heen ndiyam. Taw mi ndiyam tan koe lehel ngel. Taw mi heen ndiyam, mbiyatnoo mi dey ma a taw ko ɗam… mi anndaa ko ɗum firti, mi tawii ɗoon, mi yarii ! » Ma won hojomaaji ɗiɗi « Sheex » Muhammad Faadel ina darii tan, o foofaani nii, omo ƴeewa « Sheex » Suleymaani Baal, omo futtina ɗum gite. Caggal ɗum, o wiyi mo : « Tawii ɗo enndu yumma, e duhol baaba, a janngii ɗoon haa a dañii « suura », a yehii to Seriñ « Xaal » Amar, a janngoyii toon « nahwu » (celluka), a ruttiima to Jañnja ɓari, a janngii toon « Lasraari », a arii ɗoyenne e Maal, a timminii ! Kala ko mbiy ɗaa hannde rewete ! Kala hannde ko mbiy ɗaa, so a Raaɓtii hunuko maa, a haalii tan, rewete ! So a yiɗii kootaa, ko heddii ko, alaa ko mbaaw-maa-mi tottude ! »
(Ko heddii ko, haa tonngoode aroore, FƁ 44) (hoore fof): Kala ko winndiraa hono nii, e hakkunde laañe, ko firo men, haa ɓeydoo faameede)
