Kaŋŋe walla kaalis, foti ko ko tafaa walla tafaaka ene askee tawi jogoraa ko ene alɗinoree, ene juloree walla resanee aduna. Kono so tawii jogoraa ko ene ñaantoree, hay so heewii, asketaake. So a jogiima e kaŋŋe fotde menkelleeje 20, walla e kalis daneejo fotde 200 mbuuɗu, haa hitaande dartiima mo wuuri, waɗɗiima askeede. Ko noon ne kay so a jogiima menkelleeje 10, e 100 mbuuɗu ndaneewu, a renndintu, ngaskaa ; ko hono nii askirtee :Kala ko njogi-ɗaa e kaŋŋe, walla e kalis, ko foti no ko haalaa ko fayi dow, njaltintaa heen ko : capanɗe nayaɓal (1/40). walla mbiyen 2,5 %, ko wayi no :
- asketee e 20 menkelde kaŋŋe ko menkelle ɗiɗi (20:40=0,5 woni feccere menkelde).
- asketee e 200 mbuɗu ndaneewu ko buuɗi 5 (200:40=5).
Ko hono nii tan waɗirtee, no jawdi ndi fotiri fof. l Kalis ñaameteeɗo hande oo ne, ko wayi no ugiyya, Dolaar, Seefaa, ekon, ene askee so a jogiima heen ko tolnondiri e menkelleeje 20, walla 200 mbuuɗu ndaneewu, ɗum noon alaa ɗo darii, fawii tan ko e coggu jeere. Jooni noon, so a jogiima e ugiyya ko askini, wonii e junngo maa hitaande timmunde, ngaskirtaa tan ko no kaŋŋe e kaalis askirtee nii, hono 1/40, walla 2,5%. ƴeru, asakal 200000 ugiyya ko 200000/40=5000 uguyya.
Asakal njulaagu : njulaagu ko mbaydiiji ɗiɗi :
- Njulaagu njiilaangu : ko ari e junngo makko fof ko o jeeyoowo, o mooftaani haa jeere wela.
- Njulaagu mooftaangu haa jeere welta.
Njulaagu njiilotoongo ngu : hitaande kala o hiisoto ko o jogii e marsandiis fof, haa o annda no foti e kaalis mo o liggortoo oo (ugiyya walla dolaar…) o renndina ɗum e kaalis mo o jogii o, o askida ɗum laawol gootol.
So tawii noon ko marsandiis mooftaaɗo haa jeere welta asketee tan ko nde yeeya nde, hay so wonii duuɓi.
Ceerno Bun Umar Lih
