Asakal woni salndu tataɓiiru e calɗi lislaam joyi ɗi, cagal gooŋɗinde Alla e nelaaɗo mum, e darnude juulde. Alla toowɗo o wiyi nelaaɗo Muhamad (JKW) : » ƴettu e jawɗeele maɓɓe ɗe sadak (asakal) laaɓniraaɓe, ɓeydiraa ɓe ɗum » . Ko ɗum addani Nelaaɗo (J.KW) wiyde : » jawdi ustortaako sabu sadak (walla asakal) « . O wiyi kadi » sadak ene ñifa tikkere Alla, ene duñta maayde soofnde « , Sadak ko ko njarliti-ɗaa njaltin-ɗaa e jawdi maaɗa, asakal noon ko ko foti itteede e jawɗeele alduɓe, faytinee e waasɓe, e doofolɓe, e jom caɗeele en, e kala ko ene walla nguurndam renndo no yuɓɓiri. Asakal farlaa ko e hitaande ɗiɗmere e fergo Nelaaɗo (J.Kɓ) ene hawrunoo 624 jibineede annabi Iissa (JKW), tawi juulɓe ndarnii laamu mumen to Madiina, katojini e jawdi ko ene njiilira njuɓɓudi geɗe mumen. Ko nii asakal yuɓɓiniraa :
Askatee e ngalu ko leƴƴi tati :
- Neemoraaɗi (jawdi njahoori) : ndammiri, nay e gelooɗi
- Kanŋe e kaalis, e marsandiis njulaagu.
- ɓ) Remru : gawri, maaro, makka, ɓesnooje, (tamarooje, reseŋaaji..) Ene sarɗee e waɗɗaade asakal sarɗiyeeji garooji ɗi :
Jeygol timmungol : wonaa ñamaande, wonaa desndal, wonaa ko teetaa e goɗɗo.
- Timmude hitaande : ɗum ko to neemoraaɗi e kanŋe e kalis, kono remru ko nde soñaa ndee tan askatee.
- *Askinde : woni tolno asakal, kala ko asketee ene jogii tolno ɗo heɓata,wiyee askini. Ko nii asakal yahrata: 1
– Neemoraandi: a – Ndammiri : tolno asakal mum ko 40 dammuwol, so yettiima ɗoon fayi dow ko nii askirtee (Alluwal 1) So wonii (500) fayi dow, wontata ko kala 100 dammuwol yaltinanee dammuwolgootol.
Asakal nay ko nii waɗirtee :
- kala 30 yaltinantee ko gayel ngel duuɓi ɗiɗi.
- kala 40 yaltinantee ko ñale yaaroowe duuɓi tati, ngaari lomtotaako ɗum. * Ko ɓeydii e 30 yettaaki 40 asketaake, Ko ɓeydii e 40 yettaaki 60 asketaake,
* Ɗum firti ko tuggude 30 haa 39 ko gayel gootel tan, tuggude 40 haa 59 ko ñale woote tan, so wonii 60 noon, yaltinanee ngayon ɗiɗon, so wonii 80 yaltinanee ñalbi ɗiɗi, ko hono nii tan yaahrata.
Asakal gelooɗi : Askini e gelooɗi ko gelooɗi joyi, yaltinantee ko e ndammiri haa ɗi tolnoo 25 waɗta yaltineede e golooɗi, hono nii : (Alluwal 2) So diwii 120 ngelooba, wontata ko kala 50 ngelooba yaltinanee ndimndinba, kala 40 ɓiyi muyninoowa, ko wayi no 150 ngelooba askantee ko dimndinɗi tati, 200 ngelooba askantee ko dimndinɗi nayi walla ɓiɓɓe muyninooji joyi, ƴeewetee heen tan ko ko ɓuri wonde nafoore miskineeɓe. Tesko:
1) Beyi e baali ko leñol gootol, ko njogiɗaa heen fof a renndintu ngaskidaa.
2) So beyi e baali ɗii poti, kala heen ɗo o welaa o yaltina asakal, so ɗi ɓurondirii noon, yo o yaltin e ko ɓuri heewde ko.
3) Geñgol jawdi hitaande mum ko hitaande yumma mum, ndokken yeru : en mbiyii jawdi asketaake so wonaa daña hitaande e junngo maa, jooni noon so aɗa jogii 30 dammuwol hoore lewru abiriil yehii haa lewru marse, heen 10 njibinii, wonii 40, kannji fof ɗi nguuri haa abiril artii, a wiyataa heen 10 timminaani hitaande.
4) Ene jaɓee jom jawdi soodoya daral tolno ko o foti yaltinde e askal ko. 5) So tolno duuɓi ko waɗɗii mo ko alaa e jawdi makko, so o yaltinii ko ɓuri ɗum duuɓi ene feewi haa maayi.
6) Rennduɓe jawdi asakal mumen ko gootal, haade jey gooto e maɓɓe fof askinii, tawa yontii askude, tawa jawdi maɓɓe renndi ko heewi e geɗe garooje ɗe : jofnde, kalhaldi, baagal, durirde, gaynaako…
7) Jaɓetaake noon renndinde ko seernoo, walla seerndude ko renndunoo ngam dogde asakal, ko wayi no : aɗa joginoo 40 dammuwol, mbeɗe jogii 40, ene waɗɗii gooto e men fof yaltinde dammuwol, tan ndenddinen haa wonta 80, wona enen ɗiɗo fof njaltinen gootol. ɓalla eɗen ndenndunoo 201, miin jeyi heen 100, aan jeyi 101, ene waɗɗinoo en yaltinde ndammiri tati, hitaande ɓaditoo tan ceernden, gooto e men fof yaltina gootol, tawa ko tati potno ɗen yaltinde. (Ene heddii, haa tonngoode aroore)
Bun Umar LIH Tel : 00 222 630 15 98 / 675 88 79
