mercredi, octobre 29, 2025
Google search engine
JaɓɓordeGanndiwalGanndal weeyo : ko Naange happanaa : Ɓeeynirka “Parker Solar” diwii

Ganndal weeyo : ko Naange happanaa : Ɓeeynirka “Parker Solar” diwii

Ñalnde alet 12 ut 2018, NASA werliima laana ɓeeynirka naange (mbittoowa) mbiyeteeka Parker potka etaade taccude weeyo naange. Ngol woni go’o ko kaɓirgal ngal aadee feewni, ina etoo taccude weeyo naange. Ɓeeynirka Parker foti ko e oto tokooso, njaru donngal (mission) makka ko miliyaar e feccere dolaar.

Ina wayi no ko jooni aadee keɓi humpito e karallaagal tafde huunde waawnde ɓadtaade Naange tawa ina hisi e nguleeki ɓurtuki, sibu weeyo naange ɓuri naange ngee e hoore mum wulde laabi 300. Ɗo mbiyaten ka ɓadtiima weeyo Naange ɗoo, tawata ko miliyoŋaaji 6 e 200 ujunere kiloomeeteer ina ɓilii hakkunde makka e Nannge ! Maa ka taccu weeyo ngoo fotde laabi 24 e nder duuɓi 7 ɗanngal ngal.

Yaakaare mawnde to bannge ganndal ina fawaa e ngal donngal. Faandaare ndee ko etaade faamde hol ko saabii huurgo Naange ngoo, ɓurde naange ngee e hoore mum wulde fotde laabi 300, e hol ko waɗi pecoron mum (particules) semmbe ina caaboo duleeɗi yiitesulɗeeji (électromagnétiques) baawɗi haljinde gollagol yiite dow Leydi men ndii. 

Ɓeeynirka Parker woni laana mbajja ka Nasa meeɗi innirde ganndo guurɗo, hono ganndo ko faati e ɓalliwal kuule asamaan (astro physique) biyeteeɗo Eugène Parker jahroowo hannde e duuɓi 91. Kanko wonnoo gidiiɗo miijaade e kaanabbe Naange ɓurɗe hito (dille) yaawde, e hitaande 1958, ɗe kaaɗoo ɓeeynorka foti sunnaade. Laana kaa, ngam hisnude kaɓirɗe ganndal roondii ɗee e nguleeki tolniiki e 1 400 daawannde Selsus (degré Celsius), ina huuraa warwarde nde santimeeteruuji 10 tekkeendi, mbele nguleeki nder laana kaa ina duumoo e 29°C fat ! Ko ina wona duuɓi 60 hannde, annduɓe ɓee ina kuuñƴi e tafde laana mbaaka nii, kono ɓooyaani ko ganndal aadee to bannge karallaagal yettii e waawde tafde warwarde waawnde hisde e nguleeki tolniiki ɗoo. 

Parker Solar Probe (woni innde ɓeeynorka kaa e Engele) ina saawi dente kaɓirɗe 4.

Ngesa sulɗeewa

Kaɓirgal biyeteengal FIELDS maa toppito jaabtaade « naamnal ɓuttal » : « hol ko wulnata meetelol (kuurhuurngal) Naange ngal ? » haa ko ina ɓura Naange ngee e hoore mum wulde. Ngalɗoo kuurhuurngal keedngal dow fof (ɓurngal woɗɗude Naange ngee), ngal miliyoŋaaji miliyoŋaaji kiloomeeteer tekkeendi, nguleeki mum ɓurii miliyoŋ daawannde, tawi noon nguleeki dow naange ngee ko hedde 6 000°C. Huunde haawniinde, sibu, e ko aadoraa, so a woɗɗitiima sewnde nguleeki, nguleeki kii foti ko ustaade, kono to Naange, aɗa ɓeydoo woɗɗitaade, ina ɓeydoo wulde !

Haanabere naange

« Ɓalliweeɓe (annduɓe ɓalliwal) nganndaa ko waɗi Naange ina duppitoo guubiliiji naange, e hol ko tagi e nge wukkita kaanabbe (duppita duleeɗi) sahaa e sahaa fof » e wiyde CNRS. Ɓeeynorka kaa ina nawori kaɓirgal « SWEAP » (Solar Wind Electrons Alphas and Protons Investigation) ngam ɓetde nguleeki e njaaweendi e tiɗɗeendi ɗeen kaanabbe. Humpitaade ɗum maa addan en anndude hol nde ɗiin guubiliiji naange njanata e Leydi. Annduɓe ɓee ina kuli hoto ɗiin guubiliiji naange mbonnude geese yiite (resoo kuuraa) fotde lebbi walla kitaale wonande won ɗiin nokkuuji e Leydi men ndii.

Hartaango pecoron

Kaɓirgal ISOIS (Integrated Science Investigation of the Sun) maa toppito wiɗtude pecore pattamsemmbe (haute énergie) ɗee, hono iyone tedduɗe (ions lourds, woni pecore tedduɗe, dimnduɗe). E wiyde gooto e annduɓe ɓee : « Ko pecore cemmbolinɗe no feewi, tiindiiɗe Leydi, ɗe njaaweeki kaawniiki, ki woɗɗaani njaaweeki leer. Aɗe mbaawi yettaade Leydi e nder 30 haa 60 hojom ». « Ñalnde njiɗ-ɗen yahde tagofeere marse fof, alaa e sago mbaawen anndude hol nde ɗee pecore nduppittoo sibu batte majje ina mbaawi warde ».  Annduɓe ɓee ina nganndi ɗe ngummotoo ko e meetelol naange, kono ɓe nganndaa hol silsil kartagol majje.

Lonngal (lonngagol mawninoowol)

Ɓeeynirka kaa ina nawori kameraa biyeteeɗo WISPR (Wide-Field Imager for Parker Solar Probe) ngam ƴeewde Naange ngee ɗo ɓadtii (miliyoŋaaji 6 km ngoɗɗeeki hakkunde mum e Naange ɓurndi raɓɓiɗde, tawi noon ngoɗɗeeki hakkunde Leydi e Naange ko hedde 150 miliyoŋ km). Annduɓe ɓee ina ɗaminii maa ka ƴettu sirƴo ñiso meeteleewo (éjection de masse coronale) pecore dimnduɗe, ɗe njaaweeki mawki, kam e bayle goɗɗe keewɗe goɗɗe baɗooje toon.

Ɗum noon maa kameraa oo ƴettu nate jooɗɗe wonande majjuɓe, coomɗe humpito wonande annduɓe.

Bookara Aamadu Bah

Binndanɗe gadiiɗe
Binndanɗe garooje
RELATED ARTICLES

WOPPU ƊOO YOWRE

S'il vous plaît entrez votre commentaire!
Tiiɗno winndu ɗoo innde maa

- Advertisment -
Google search engine

Most Popular

Recent Comments