ƴimɓe ina keewi woy- taade deɓgol moraande e tellagol tule ceene. Kono bannge hirnaange Muritani, moraande woni ko e yahrude caggal. Geec nana ridda ceenal: mo yeddi ɗum yo yah daande geec. So wanaano ɗumɗoo ko huunde faaynude wonande wuro Nuwaasoot mahaango e nder nadde, hay gooto yaawataa ɗum teskaade. Yanti heen kadi, gammbol curngol wuro ngo haa hannde e diƴƴe maayo geec ina roostoo ñalnde kala.
Mbele Nuwaasoot ina waawi ileede ? Hol tooweeki ndiyam ɗam waawi yettaade ? Hol nokkuuji wuro ngo baawɗi yoolaade ?
Ɗum ko huunde e naamne ndeeɗoo winndannde etotoo jaabaade. Hitaande kala geec ina ɓeydoo ɓallaade en fotde 24 meeteer. Ñalnde 2 marse 2006 wempeƴere mawnde yanii e tufnde Nuwaasoot, heli ɗoon fotde 60 laana. Kono wonaa ngol ɗoo laawol tan ɗum meeɗi waɗde : ko wayi noon waɗii e hitaande 1992 e 1997. E lewru desammbar 1999 geec ili ko leegal Sebka, haa yimɓe heewɓe egginaa. Ilam cakkitiiɗam waɗi ko e hitande 2003.
Ñalɗi teskinɗi
So neɗɗo ƴeewii limlebbi (kalandiriyee) tan maa anndu hol ñalɗi ɓurɗi hulɓinaade wonande wuro ngoo. Ko ñalɗi ɗo geec ƴerata no feewi (maaree mawɗo). Ñalawma paaɗo ɓurɗo hulɓinaade ko ñalnde 21 marse 2007, (hawrata ko ekinoks*). Waɗi ɗum hulɓinaade ko ñaamtagol gammbol ceenal gonngol hakkunde wuro ngoo e geec, ñaamtagol ngol Tufnde Cehilaagal (Port de l’Amitié) saabii. Hakkunde 1980 e 2002 geec ñaamii fotde 540 meeteer (woni 24 m hitaande kala).
Gammbol juutngol takkingol Tufnde ndee, ina ruttina waraango ngo, waɗa yiriinde. Ko ndeen yiriinde woni sabaabu ubbagol bannge rewo tufnde nde e gasagol bannge worgo oo. Nii woni ñalawma kala tule ceenal hakkunde wuro ngo e geec ina ɓeydoo ñaamtaade.
Nuwaasoot ina waawi ileede
Laamu Muritani tinii ɗum, heɓii nii sakkude won ɗeen peeje ngam haɗde doostagol tule ceenal ɗee : ko wayi no haɗde ittugol toon ceenal, lorgol leɗɗe deŋooje ceenal kam e fiileeji*. Sabu waasde toppiteede fiileeji ɗii ñaamtiima, jawdi ñaayii leɗɗe ɗee. Yanti heen kadi won ɓeen jom otooji en pijata dow heen, tawi nganndaa ngoni ko bonnude faddorde wuro ngoo. Kalifu awo e faggudu diƴƴe kam e hoyre mum heptinii, e nder seedantaagal wiɗto bayyinaangal e hitaande 2005, wonde «Sebka ina hulanaa no feewi ilam ummorii-ɗam geec». Asde gaawi Peeje ɗiɗi ina ngoodi ngam falaade batte gammbol ngol : maa wonii mbaydi maggol waylaama, walla waɗee mahateeri tawa leydi ngarndi fof ina joortoyoo bannge worgo. Leyɗe keewɗe ina kuutoroo ndeen feere, kono tan, sabu njuuteendi nokku potɗo golleede o, nafoore majjum maa wood ɗo haaɗi.
Naamne tati feewde e Doktoor Ahmed Senhuri, biɗtoowo to Goomu Njiylawu paytuɗo e Nokkuuji Leppuɗi – GREZOH (Groupe de recherche sur les zones humides, Université de Nouakchott).
Mbele golle potɗe waɗeede ɗe ina keñoraa no feewi?
Doktoor : Foti adaade dañaneede feere ko batte Poor Cehilaagal ɗe. Ndeen feere tawa dartintaa golle poor o, kono tawa, e ko ɓuri teeŋtude, ina hisna wuro Nuwaasoot ngoo. (Ummanaade wiɗtooji ɗo e lewbi jeegom). Golle kisnugol tulde ceenal wonnde hakkunde ɓarf e jehre liɗɗi (tufnde awooɓe), ina poti kam enne ummaneede (lebbi 12). Laabi sariyya ina poti lelneede kaɗooji mahngo e dow tulde ceenal ngal kam e nokkuuji kulanaaɗi ilngo. Ɗum ko hade gammbol mawngol deenowol wuro ngo maheede caggal tulde ceenal nde tawa fuɗɗoraa ko bannge worgo poor o. So tawii wuro ngo ilaama ɓurata bonireede fof ko nokku keedɗo bannge worgo poor o sibu ko toon tulde nde ɓuri ñaamtaade.
E ooɗoo sahaa alaa fof golle ummanaa ngam faddaade ko hulaa ko.
So wuro ngo woodii ileede, hol ko ɓuri hulɓinaade ?
Doktoor : Ɓurata addude bonannde fof ko bannge worgo Poor Cehilaagal o, sibu ko oon bannge fof ɓuri ñaamtaade, ɓuri roostaade; alaa fof ko faddotoo toon ndiyam ɗam, sibu alaa heɗɗaawo woodi toon.
Hol ɗo golle peewnitgol tulde ceenal ɗe njahrata ?
Doktoor : E sahaa mo njahraten o, alaa fof eɓɓaande moƴƴere woodi ngam pewnitgol tulde ceenal nde. Ndeen, e dumunnaaji ɓennuɗi, leɗɗe loranooma toon, heɗɗooji peŋaa toon; kono nde tawnoo golle ɗe ndewindaaka tee ko ko fuɗɗinoo golleede ko toppitaaka, ina wayi no fof bonii.
Tesko : Ekinokse (Equinoxes) lewru marse e lewru septammbar ko sahaaji ɗiɗi e hitaande ɗo jamma e ñalawma poti njuuteendi, ɗum ko bannge ganndal leydi. E ɗii ñalɗi, naange fuɗirta ko fuɗnaange beƴ, mutira hirnaange beƴ. Kadi alaa e nokkuuji leydi ndi, ummaade wuddu worgo haa wuddu rewo mo naange yaynotaako.
Naamne nay e jaabawuuli mum en
Hol ñalɗi ɓurɗi hulɓinaade ?
Ñalnde 21 mars 2007, w12 h55 (12h55mnɗ e w01 h09 (01h09mn) e ñalnde 28 settammbar 2007 w00 h26 (00h26).
Hol nokkuuji ɓurɗi hulɓinaade ?
So ɗum waɗii, ndiyam maa yupporo nokkuuji keewɗi, kono ɓurata fof yuppude ndiyam ko nokku keedɗo bannge worgo poor oo.
Hol ɗo bonannde nde tolnotoo ?
Diƴƴe ɗe e koye mum en mbonnaataa no feewi, sibu waraango ngo heewataa doole nde tawnoo nokku o ko wertallo. Maa koɗorɗe keewɗe mbon, nde tawnoo mahdi mum en tiiɗaani. Ɓuri huleede ko ñabbuuli ilam ɗam jogori saabaade (ko nanndi e Koleraa). Ma ɗum battin no feewi kadi to bannge faggudu, sibu ko ɓuri heewde e geɗe leydi ndii ko ɗoo pewjetee.
Hol ko foti waɗeede ?
Reende ko heddii e tulde ceenal nde : waasde dognude e dow mayre otooji, waasde woppude jawdi ina dura huɗo fuɗoowo toon ko, waasde ittude toon ceenal walla kokiyaas. Ɗum yanta e golle potɗe ummaneede ngam dartinde doostagol powle geec ɗee.
Ɗo Ɓawli ɗoo fof ko ko ilata : Palee de Konngree e Estaad, huunde e Tafrak Seyna bannge funnaage Estaad, haa yettii huunde e E-Noor e bannge mum hirnaange fof ko e ndiyam woni. Bannge mum worgo, woni leegal Joyaɓal e Jeegoɓal fof ko e ndiyam ngoni. Ndiyam ɗam ƴettaaki Ambasaad Farayse, eɗam ŋakki seeɗa Lopitaal mawɗo, ɗam faandiima jumaa Maruk, kono yettaaki ɗum. Ɗum ɗoo noon ko so tawii alaa bempeƴƴe, alaa henndu. So henndu yantii heen, maa ilam ɗam ɓur ɗoon woɗɗoyde no feewi, nokkuuji goɗɗi e wuro njoolo, sibu tooweeki ndiyam ɗam maa ɓeydo fotde feccere meeteer kadi, haa yettoo +2,28m.


