Luulndo sosii “Goomu Wiɗto”
Jokkorde Luulndo Demokaraasiiwo (COD) yuɓɓinii, kikiiɗe talaata 23 abriil 2013, yeewtere jaaynde ngam habrude cosgol Goomu liñcitgol ngam wiɗtude « gajaaɗe ngalu laamu nguu jiñii hannde ɗee ». Ardinaa goomu nguu ko Muhammed el Mustafaa wul Bederdiin, koolaaɗo Kuuɓal UFP, cukko makko ko Bah Aliu Ibraa tergal ADIL. Terɗe goɗɗe ɗee ko Yaakuub wul Moyne (RFD), e Saalek wul Siidi Mahmuud mo Tawaasul, Kajjata Maalik Jallo (UFP), Mariyem mintu Bilaal (RFD), e Seynabu mintu Deddi.
Hooreejo goomu nguu, nde ƴetti konngol ngam udditde batu nguu, artii e denndaangal « gajaaɗe laamu Muhammed Abdel Asiis », haa teeŋti noon e wattindiinde ndee, ɗo ngu takkaa « laɓɓingol kaalis », ko jaayɗe inniri « ganagate » koo. E wiyde Bederdiin, haa e hitaande 2008, ardiiɓe Muritani, so ina njiɗi alɗude, ndewratnoo ko e yimɓe woɗɓe, kono laamu hannde nguu, gardiiɗo ɗum oo « tampinaani hoore mum e merlannga en », waɗi noon, e wiyde makko haa hannde « ko o hoolaaki hay gooto ».
Bederdiin wiyi ina haawaa « jaajgol bonannde ndee kam e deƴƴere juɓɓule horo ngenndiije e adunankooje. » To bannge peeje, Bederdiin wiyi « Goomu nguu ina ɗaɓɓi ballal Muritaninaaɓe fof, kam e juɓɓule winndereeje fof, ngam laɓɓitinde ɗee gajaaɗe ngalu cuurtuɗe nguyka ngaluuji leydi ndii, mbonni faayiida mum ». « Golle ɗee ina caɗti, kono a min mbaɗi yaakaare e yiɗde Muritaninaaɓe anndude goonga wonande ɗee gajaaɗe kaalis». Eɗen ciftina tan wonde, ko idii cosgol nguuɗoo Goomu wiɗto parlemaa, COD ɗaɓɓiriino laamu nguu nde laɓɓitinta ko faati e «jeewte » ɗe hooreejo leydi oo takkaa jeyeede e mum ɗee. Kono laamu nguu jaabaaki. Ko ɗum addani COD fellitde waɗde wiɗtooji mum. So golle ɗee njoofii, « maa goomu nguu bayyin njeñtudi ndii, humpita ɓesngu Muritani e winndere ndee kala. »
E nder ndeeɗoo yeewtere kadi, COD hollitii ina wondi e dokkeeruuji ɗi laamu nguu leeptata ɓee, « sabu tan cuusii ɗaɓɓude yo gollinooɓe ɗum en ɓee ndokku ɗum en hakkeeji mum en».
takki wul Abdel Asiis ko takki ɗum koo, Mustafaa Limaam Shaafi fawtiino heen wonde “ko wiyaa e Asiis koo ina woodi, sibu kanko e hoore makko o tiniino wonde Abdel Asiis ina moddi e hafeere waɗnoonde to Ganaa, e yonta mo Eli ardinoo Muritani oo ». Ndeen hafeere waɗnoonde Ganaa noon, ina gasa tawa woni ko e laaɓande yimɓe, sibu, ñalnde 27 marse 2013, malinaajo biyeteeɗo Hamed Umar won ko haali e yeewtere waɗdunoo e jaaynde lechallenger.com (yah ɗoo : http ://www.lechallenger.com/hamed-oumar-consultanten-securite-abdel-aziz-ma-mele-a-des-affaires-plutot-illicites/), ko abbitii e ko Limaam Shaafi eyɓinnoo koo. O wiyi « Asiis naatnii kam e geɗe ɗe ndewaani laawol ».
Nde o naamnaa hol ko o miijii e ko Noël Mamère haali koo, o jaabii « mi waawaa wiyde hono noon…, kono, mi anndii mo (Asiis) nde o woni deenoowo Maawiya ndee, tee o naatnii kam e geɗe ɗe ndewaani laawol ». O wiyi waɗdunoo ɓe ko gooto e yimɓe sarwiis sunnotooɓe leydi ndii ine wiyee Siidi wul Ahiba, gonnooɗo oon sahaa to ammbasaad Muritani to Bamako. Oon sahaa, wonoo faandaare maɓɓe ko sunnaade geɗe wiyeteeɓe « cavaliers du changement. »
O wiyi, Asiis heɓiino wiyde mo, nde ɓe puɗɗii haaldude e telefoŋ « A jaaraama Hamed Umar. Miɗo teeŋtinan maa Siidi ko neɗɗo amen, aɗa waawi hoolaade mo, mballondiraa e makko ». Caggal ɗuum, e no o haaldi, jokkondiral makko e Siidi yahii haa nde Asiis rokki mo tonngoode mum telefoŋ ndeeɗoo : 002226004747, ɓe mbaɗti jokkondirde tawi alaa ɓiliiɗo hakkunde maɓɓe. A ɓe keewnoo haaldude e telefoŋ, aɓe kumtondira haajuuji. Yeru, Asiis meeɗii ɗaɓɓirde mo lelli e ndiwri ngam nehde ɗum en… Ko arata koo, ko konnguɗi Hamed Umar : « Mi waɗanii mo ɗuum, rewrude e ammbasadeer Muritani to Bamako. O ɗaɓɓiriino mi kadi yo mi yiylono mo ceerno, mi jokkondira mo e Seek Muniir Haydara, njokkondir-mi ɓe, ɓe kaaldi Arab e telefoŋ. Caggal ɗuum o wiyi yo mi ƴeewan mo bileejo, mbaɗdumoo-mi e bileejo ŋanaa ina wiyee Muttaar Ginndoo, ɓe njiyndiri e settaambar 2005 to Muritani… ». “Kikiiɗe15 desaambar 2006, hedde waktu 7ɓo-8ɓo, Asiis noddiri mi toongoode mum dow ndee, e tonngoode am ndeeɗoo ‘0022235390309’ (nde njogiimi haa hannde boom). Jiɗɗo kala, ina waawi hoolkisaade ɗum to sosiyateeji telefoŋ ɗii. O wiyi yo mi yahan mo ko yaaccii to Ganaa.”
Hol ko wonnoo faandaare nduun yahdu ?
Hamed Umar wiyi : « potnoo-mi fottude toon ko e iraknaajo gooto ina wiyee Usmaan Alawi, mo o waɗdatnoo kafeeje. So mi yahii, ha mi yettiima toon, mi fada e yamiroore makko. Kamɓe ɗiɗo ɓee, ko ɓe jokkondirnooɓe gila Maawiyaa ina laamii. E oon sahaa, won ko ɓe ɗaɓɓittunoo, ko ɓe keɓaani, mi anndaa ko haɗi ɗum. Jooni noon, tawde ɓe keɓtii laamu, colonel Asiis ɓamti jokkondiral ngal, mbele aɓe mbaawa ruttanaade ko ɓe ndonkunoo koo. Miin, kalfinanoo-mi ko yiytude oon neɗɗo to Akraa, kono hay dara mi anndanaano mo, so wonaa tonngoode makko telefoŋ “(0023349115055) nde Asiis totti mi. Ñalnde 16 desaambar , ƴettu-mi oto am, Toyotaa Prado VX, njettii-mi Akraa janngo mum hedde w18ɓo. Njippii-mi Quass Hotel, gonɗo e laawol Takoradi, ɗo potnoo-mi tawde mo njiylotonoo-mi oo. Oon jamma gooto njiytu-mi Usmaan Alawi, njokkondir-mi ɗum e Asiis, ɓe kaaldi e telefoŋ. Ɓe kaaldi ko e Arab. Mi anndaa ko ɓe kaaldi sibu mi nanataa Arab. Caggal ɗuum, oon yeewtidi e ammbasadeer Muritani to Jordaani, joginooɗo ndeeɗoo tonngoode 00962777981112. (…).
Ko ɗo Akraa ɗoo puɗɗii-mi faamde wonde kolonel Asiis naatni-mi ko e geese nde ndewaani laawol, coofɗe e neɗɗo tolniiɗo ɗo o tolnii ɗoo. Ko ɗoon paam-mi Usmaan Alawi ina gollodoo e biyeteeɗo Victor, darjuɗo no feewi e nder Ganaa, sibu ko mawɗo kolob fuku bal… (…) Oon Viktoor nanngaama e cili keewɗi, tee ko biyaaɗo hoto naattu leydi Togo. Omo anndiraa wonde tarafikaa bonɗo… E ndeeɗoo hafeere o innitorii ko Robert ; aɓe noddira mo kadi « The King ». Ndeen mi yettinii nelal am, Asiis wiyi yo mi hoot Bamako, o fodani mi geɗe keewɗe.
(…) Kono, no colonel Asiis wiyri yo mi hoot Bamako nii, haawi mi. Pellit-mi heddaade ɗoon ha mi laaɓee ko ndee hafeere woni.” Hamed Amar rokkii pille keewɗe. Ko ɓuri heen maantinde tan o wiyi ko ndeen o anndi wonde wonnoo ɗoon ko “coodgu kaalis ñemmbaaɗo, so biyeeji dolaar ñemmbaaɗi… Ko biyeeji 100 dolaar, ɗi ɓe mbiyatnoo ‘’super dolaar’’. Ko wonnoo ɗoon koo, ina hebbina bakane nay, tati potɗe e wootere ɓurnde famɗude seeɗa. Ko ɗuum colonel Asiis fotnoo wostoraade kaalis moƴƴo to banke santaraal Muritani.”
Nde Hamed Umar naamndaa mbele ina joganii ko haalata koo seede, o jaabii “ɗuum jaraa haala. … kameraaji deenooji nokku ɗo kaalis oo tottaa ɗoo, ƴettii fof. Miɗo jogii yeewtere hakkunde makko e Alawi. Tee jeewte telefoŋ ɗee kala ina mbaawi hoolkiseede to sosiyateeji telefoŋ ɗo Akraa ɗoo.” O rokki tonngoode telefoŋ nulanooɗo toon oo, o wiyi “miɗo anndi waktu oon yettii otel oo, e tonngoode oto dipolomaasi gaddunooɗo ɗum oo … Ɗum noon, mi fepindaaki ko kaal-mi koo.”
(…) Ndeen nulaaɗo oo hoolksiima kaalis oo ina woodi tigi-rigi, o noddi patroŋ makko, ngam humpitde ɗum e haalande ɗum sarɗiiji gaddugol kaalis oo haa Nuwaasoot… “Caggal batu maɓɓe to Tema, janngo mum, nulaaɗo oo ruttii Nuwaasoot, rewrude Abijaa. Yontere fawii heen, o arti omo addori 427 000 dolaar Amerik (tesko : ɗii ko dolaruuji moƴƴi), potɗi soodireede dolaruuji ñemmbaaɗi ɗii. Ñalnde o foti arde ndee, Asiis noddi Alawi ngam habrude ɗum garaangal makko. Miɗo jogii ndeen yeewtere telefoŋ e jeewte goɗɗe…”
“Ñalnde o tottata 427 000 ɗii, kameraaji deenooji baɗaaɗi e biro Victor ganndiraaɗo Robert ɗii pilmii mo.
Caggal nde pad-mi haa tampu-mi ko heddii koo, mi winndii colonel Asiis ɓataake ñalnde 21 ut 2008, yo yoɓ am, neldu-mi heen tumbitere to Persidaas e to kalifu konu, to kalifu Muritani geɗe caggal leydi. Mi winnditii mo kadi ñalnde 25 oktoobar 2008, kono o jaabtaaki. (…) Caggal ɗuum nulaaɗo oo noddii kam, wiyi mi wonde ko mbaɗat-mi koo wayi ko no santaas nii, tee miɗo waawi noddireede ɗuum laawol. O hulɓiniri mi yettinde haala kaa persidaa Aamadu Tumaani Tuure. Ciftin-moo-mi noon ko ɓe ɗaɓɓirnoo Victor ganndiraaɗo Robert, ko faati e tarafik dorog ». (…)
Gila ndeen noon, laamɗo leydi oo, hay dara haalaani, goongɗinaani, fennaani. Jooni noon, caggal nde kaa haala yalti, yimɓe fof mbayi ko no mugaaɓe nii. Ko maa yontere caggal ɗuum, nde yimɓe puɗɗii haalde ko faati e ɗuum. UFP e COD njaltini bayyinaaɗe ñalnde 9 abriil. Senngo wonnduɓe e laamu nguu, keewaani heen haala. Ɗiɗo fuɗɗinooɓe haalde heen, haala mum en ina luutondiri. Sibu, e wiyde Kaliil wul Teyyib (haala makko e tele Al Arabia), ko COD weeynata ina wiya mawɗo leydi ndii haalii koo, woodaani. O jokki, geɗel gootel ngel o tini, ko « waaji gooto, iraknaajo, biyeteeɗo ko jula, ɗaɓɓiriino laamu Muritani gollaade e nder leydi hee. Kono, nde Kummba Bah yahi to leydi Afrik ngootiri ngam hoolkisaade ko oon haali koo, o tawi oon jeyaa ko e saaysayeeɓe ».
Haala luulndo ngoo, ina tonngoroo nii « Ina ɓeydoo laaɓtude ñalnde kala, ajaaɗe Abdel Asiis e laamu mum ngalaa ko kaaɗi. Ɗeen ajaaɗe bonnuɗe faayiida juɓɓule dowla oo. Ajaaɗe ɗee ko deggondirɗe, taƴondiraani, ajaande arnde fof ɓuri woɗnde ndee bonɗe e hersinaande. Heen ajaande kala ina hollita nuskeende goomu teettungu ngardiingu leydi ndii ñalnde 6 ut 2008. Sinno tan ɗum bonnatnoo tan ko faayiida laamu nguu, so ngu heddoraa ɗum boom, maa wood ɗo haaɗi ; kono ɗum itti ko neɗɗaagu leydi ndii. Wonande winndere ndee kala, laamu Muritani ko ko moddi e geɗe ɗe ndewaani laawol, ngu darjiri hannde ko bonnugol ngaluuji leydi ndii e jokkondiral e resooji mafiyaa e warkoyeeji. Ƴeewaa noon, ko ɓooyaani koo tan, Muritani limtetenoo ko e yeruuji demokaraasi e nder diiwaan hee, hannde Muritani ko weendu ajaaɗe e boneeji deggondirɗi. » «
E nder lewru wooturu, ko suurtaa e geɗe bonɗe laamu nguu waɗata ina hulɓinii : gila e bonannde jawdi, haa e heedi-heeda, haa e pijirgol jawdi konu, haa e warhoore engereeji ndema, haa njangu laaɗe diwooje konu… Ɗumɗoo fof tawti hafeere Noel Mamère/Asiis, kam e jeewte bayyinaaɗe ɗe Asiis wiyaa waɗdii e goomuuji banndiiji e wileeɓe kam e ñemmbugol kaalisaaji ».
« ko sakkitii koo, tee jogoraani haaɗde ɗoon, ko cuurtugol ajaande ɗo persidaa wul Abdel Asiis heɓti leyɗeele keewɗe e nder laamorgo hee, ko jiidaa e teettugol bolokaaji, e « ceinture verte» e boowal laaɗe diwooje. Ɗum ko gaa gaa jaltingol Muritani e kala ko noddi laaɓal e golle oogirɗe (ITIE). » « laamu nguu seertii e kala jikkuuji renndo moƴƴi : ɓiy mawɗo leydi fellii neɗɗo, nana yaha e haaju mum ; tawi oon ina woofɗi ina jooɗtii e doole mum; mawɗo leydi oo e hoore mum fellaama, hay gooto anndaa haa hannde oo bone ko woni, sibu laamu jaɓaani laɓɓinde ɗum… Yanti heen, warngo Pennda Sog e woɗɓe ina poti jeertinde yimɓe fof e musiiba ketɗo leydi ndii ».
Bayyinaango UFP ko nii joofiri : “wutteeji laamu nguu ɓorninoo ɗii kala nana ñoortoroo gooto. Alaa ko ngu joganii ɓesngu nguu, so wonaa watergeytuuji (Water Gates) goɗɗi, ko nanndi e hafeere 13 oktoobar 2012.” Kono, alaa ɗo tin-ɗen jaabawol laamu nguu ɗee geɗe ɗe yooɓtoraa.
Heewɓe ina mbiya wonde politik Abdel Asiis ko noflaade kala ko o sikki haɗataa mo laamaade, walla haɗataa mo waɗde ko o « woni e mum koo ». Woɗɓe njokki heen « yimɓe ina ngulla gaa, kanko omo toppitii rusde jawdi leydi » ! Yeru, jaaynde Biladi winndii « jeewte ɗe neɗɗo malinaajo ñukkintooɗo saakti ɗee, jowitiiɗe e tawteregol persidaa Asiis e golle niɓɓe laɓɓingol kaalis dolaar ñemmbaaɗo, ina jokki e haaleede no feewi. Kono, laamu nguu hay dara haalaani heen. Hay dara ngu haalaani e ‘’pepindagol’’ luulndo ngoo. Hay so tawii noon hakkillaaji fof ko heen ngoni.
E nder batu hilifaaɓe njawtungu nguu nii, … ko hilifaaɓe nayo ngari faccirande jaayɗe ɗee, eɓɓaaɗe ‘’moolanaaɗe’’ laamu nguu ummanii, ‘’jogorɗe waylude nguurndam ɓiɓɓe leydi ndii banngeeji kala’’. E ngoon yeeso ngu saaktii eɓɓaande ƴettugol ndiyam maayo Senegaal nawa ɗum haa gure rewo Muritani… Kono ko ɓuri himmande ngu koo, wonaa siynude ɗeen eɓɓaaɗe, kono ko faatinde hakkillaaji yimɓe bannge goɗɗo… Kono ɗuum haɗaani luulndo ngoo jokkude golle mum e sosde goomu wiɗto e nder mum, ngam sunnaade geɗe caaktaaɗe e hooreejo leydi ndii kam e gollodiiɓe mum… »
Bookara Aamadu Bah
