So tawii goomu fedde dowlaaji dentuɗi kalfinaangu ko fayti e jaŋde suɓiima e hitaande hee ñalawma teddiniraaka ɗemngal neeniwal, ko yenaneede « cukalel adaade janngude e ɗemngal mum ngal muyni, ene uddita hakkille mum, hebla ɗum e jaɓɓaade e mooftude gannde keewɗe e fannuuji ɗi njiydaa ». Duuɓi e kitaale hannde, renndooji domaaji doofolli fof ene ndarii e hirjinde, yoo ɗemɗe mumen njannge, njannginirii, naatnee e nder tippude nehdi e jaŋde leyɗeele mumen, nduttoo kadi laawɗinee.
Pulaar noon ene wiya « suutooɓe tiba ɓamdat ». So ɗum alaa, hay gooto humpaaka, geɗe ɗee njahrata ko bannge. Ko ɗum waɗi, tawde pelle ganndaaɗe, keɓtinaaɗe nana ndarii e waɗde hirjinooji e dallinanɗe mbele ɗum laatoo, holi ko haɗi, e men jogiiɗo heen miijo waawngo wallitde fof adda mbele to yiɗaa yaheede too waawa yetteede e sahaa jiɗanooɗo yetteede oo. Ko teskii-mi, ko heen sahaaji, en kaalat konngi juɓɓuɗi, belɗi heɗaade, ɗaminaaɗi so ndewaama maa moƴƴin golle men, kono tan mbaɗen ko luulndii ɗum. So mi rokkii yeru « ko maa gabbel tawa gabbel nde muudo yona ». Walla « ko e pelɓondiral miijooji, miijo moƴƴo dañetee ».
Hannde, pelɓoniral miijooji heewi ko jibinde ƴeftondiral cabbi, walla duŋtondiral galleeji. Nde tawnoo, haa jooni, won goongɗinɓe konngol « so hakkillaaji njeeyaama lammbat ». Addata ɗum noon ko woodde sikkooɓe hakkillaaji mumen ɓuri ɗi heddiiɓe ɓee fof. Kono annduɓe kawrii « gannduɗo ko hakkille nafat oo, so tawii e ɗi njeeyee tan soodat, ko ɗum jari fof ».
Won meeɗnooɗo wiyde « fulɓe ndonkaama yoo ndentu e yoo kawru ». Konngol ngol ene nanndi e goonga, so en ndaarii, en keɗiima ko feeñata e jiyɗe men e nanɗe men koo. Kono oon biyɗo noon etaaki asde haa yiyta ko saabii ɗum. Ene anndaa kay, « so cuurki yiyaama tan tawata ko jayngol ene sakkii ». Firti tan ko kala ko woodi, won ko saabii ɗum. Ko ɗum waɗi, caggal wiɗtooji, tawaa ndeke fulɓe ene ndenta, kono heewaani juutde. Alaa ko saabii ɗum noon, so wonaa maw-mawu e yiɗde ardaade, walla yiɗde ɓurde feeñde. Ene jeyaa e ɗuum noon, yejjitde, nde Alla tagi aadaa ndee, o lommbu ɗum. Woodi heedɓe ɗum dow, woodi ɓe o fotndi ɗum, heddiiɓe o heedni ɗumen les. Ene moƴƴi kadi mo woni e men fof siftora, wonde seerndi neɗɗo e kullel, ko hakkille. Oon hakkille deenɗo ndimaagu e neɗɗɗaagu. Ganndinoowo en « kala ko gooto waawi, ko ɗiɗo ɓuri ». Ndeke njogo-ɗen hakkillaaji, ciftoren « kala ɗo dental alaa, ɓamtaare woodataa ». Sabu « Kala ko renti, hulete, hersee, geɗal ittanee ». Haaliyanke gooto noon wiyi « dental wonaa ngal ɓalli ɓoli tan. Dental kadi ko ngal ɓernɗe e hakkillaaji. Feere wona wootere, miijooji timmitinondira ».
Tiiɗtinen ko woodi koo, mbaasen wiyde eɗen coosa ko hesɗi, doole ngaayoo. Laawol kay ene yamiri mo woni fof nde darnata fedde. Kono so tawii fedde am hesere ndee, won woɗnde woodnde ene golloo hono ko njiɗ mi gollaade koo, so mawnikinaare foolaani mi, potnoo mi ko waɗtude doole am ɗee e doole goodnooɗe ɗee. « So hakkille asii woyndu noon, yoo miijo turo ƴooga ». Yo Alla rokku ene nande e faamde. O walla en no ngollorori ɗen mbele nafa en.
Malal Sammba GISE
