So demminaare uuriino, ɓe cuuɗi mumen ciyatnoo fof ngonata ko e ñaastaade, ngam hoto ko heɓtinoo ɗumen e ndunngu ɓennungu nguu heɓtitaade ɗumen hikka kadi. Ɗuum woni siyeede haa kaake leppa. Kono kay, so ƴiiwoonde siiltii, henndu wifii naange feerii, weeyo ngoo ene yooɗa, foofaandu wela. Sikke alaa, caggal duuɓi joyi, ko ñalnde sappo e ɗiɗi lewru suwee hitaande ujunnaaje ɗiɗi e noogaas e nay ndee ƴiiwoonde gasni renndinde duule mum. Ko ñalnde sappo e tati digaali puɗɗii. Toɓi ñalnde noogaas e jeenay. Ɗii digaali noon, wonaa digaali asamaan ɗi keewno-ɗen jaɓɓoraade « Ndiŋ ! Sammba guumoowo ñawaani sellina ñawnooɓe, tabalal sippooɓe jaayngal remooɓe. Dilla nguura dañee, dillaani cakutal daasee… ».
Ɗii digaali, ko baktaali e piytagol becce ƴamatnooɓe lefol laamu. Ellee ƴamnooɓe lefol keɓaani e kitaale ɓennuɗe ɗee mbaɗaani no siyanooɓe rawane poti waɗde nii. Ko ɗum waɗi, haala heewii. Gaybinondiral e gaybitondiral mawninaama heen no feewi. Ko ɓuri muusde fof, ko won heen, ɓe nganndaaka hay e gure mumen, yaakoriiɓe ko heɓooɓe, wullooɓe ene luuka e henndu mehru. Woɗɓe ngoni e neemaaji mumen to leyɗeele ɗe nganndaa nguleeki, settuɓe ɗemɗe ene ƴorɓiroo sukaaɓe ɓe pamaani ko dooki ɗumen, ngam njaha mberloo kaaƴe, kolla « njeñtudi woote ɗee welaani ɗumen ». Waɗde ndiddee, piyee, jommbaani ngaañee walla mbaree. Ko ko huletenoo heen koo woodi. So waɗde gaañiiɓe e maayɓe, tawa ko sukaaɓe heccuɓe, wonnooɓe yaakaare jinnaaɓe mumen, ɓe renndo ngoo ɗamininoo he mumen, jorgornooɓe ardoyaade ɗum, ngam ɗowa ɗum e laawol ɓamtaare. Sukaaɓe maayii, beeli jinnaaɓe ngowii. Ñiklunooɓe ɓe e dillude ɓee nana ngoni e neemaaji mumen, kulaani paayaani. Ndeen ne dee, yiilotonooɓe lefol laamu ɓee, saabinooɓe digaali ƴiiwoonde ndee haa cukki noppi men ɓee, nana mbaɗda e ɓe pooɗondiratnoo lefol ɓee « a fiyii kam kellel, waɗde piytu-maa-mi kellel ». Won heen nii, ngonnoo ko he lanndaaji luulndo, kaɓaa cuutii njalti naatoyi kadi e lanndaaji luulndo goɗɗi. Tinaaka maataaka tan haa joom mum njanntoyi lannda laamu, naati toon. Kaa ngonka ene foti addande mo woni he men kala naamnaade « mbele waɗooɓe dawrugol ɓee fof ene ngoongɗini ko mbaɗata koo, walla ko peeje bojel »?.
Mi wiyaani ko kamɓe fof, kono ellee, won heen ƴeewata ko no ɓosiriri seeɗa seeɗa haa njettoo lannda laamu, sabu mum yenaneede ko toon ko neyɓinta barmeeji koo woni. Mi yenenaama tan, ko Murtuɗo wiynoo e dawrugol fuutankooɓe koo, ko goonga « poɓɓee, poppee, pokkitee ». Mande ɓesnguuji ɗii pinata ?
Ƴeewooɓe lefol laamu, so mbiyii yo ɓesngu yah haɓanoo ɗumen ɓe kuli haɓde, ko waasde miijaade so wonaa ko nafata ɗumen. So luulndo felii laamu, ñiŋii golle mum jooɗtoriɗɗe, ko huunde haannde. Kono ngam tan yiɗde heɓde ko ngo yiɗi, so ngoon luulndo wuurtii sukaaɓe ɓe njogitaaki so wonaa kaaƴe, yoo kaɓoy e dadiiɓe jogitiiɓe kaɓirɗe boomooje, ɓeen luulndiiɓe ene mbaawi sifeede e ɗii sifaaji :
• Maa wonii, ɓe paamaani dawrugol ko miijo ngo neɗɗo jogotoo, yiɗa rokkeede lefol mbele tabitina ngam ɓamtaare nokku mum oo.
• Walla tawa ko ɓe nanɓe wullaango tan ɓe njayii, tawa ɓe nganndaa to ɓe payi.
• Walla tawa won payndaale goɗɗe coomiiɗe e ko ɓe loowata e noppi miskineeɓe koo. Woni fayndaare yiɗde huutoraade ɓesngu leydi ngam humtude haajuuji
•ekn…
Ko yiɗde siftide tan, dawrugol weeɓaani. Dawriyanke liggortaako ɓernde. O fotaani jogaade nguutu e ardiiɓe sabu ko meeɗnoo waɗde ko feewaani, joom mum yiɗa heɓde laamu mbele daña no yoɓtorii. Heddii noon, ko enen ne, ene moƴƴi ngannden ɗaɓɓirooɓe en fiileede ɓee, mbaasen fiilirde ɗumen ɓerɗe. Weeɓaani noon, sabu ko ɓuri heewde e yiilotooɓe laamu ɓee keewi ko ɗanninde en haa karen, ngara naamnaade ko katojini koo, totten tawa en miijaaki, nde tawnoo tawata ko eɗen ngoni e koyɗi.
Yoo Alla rokku en anndude to goonga heedi, O rokka en hakkillaaji e semmbe waawde abbaade heen.
Malal Sammba GISE
