Hannde, njiɗ mi njeewten ko ko fayti e gardagol leydi. Eɗen nganndi, ngardiigu, wonaa huunde weɓnde. Sabu ene naamnii yaajeende ɓernde, muñal, cuusal e jogaade jaambaraagal mawngal, kanum e pellital e anniya waasde ruttaade caggal. No yimiyankooɓe mawɓe ɓee mbiyatnoo nii « jahoowo wolde, yoo miijo geɗe ɗiɗi. Maayde ene yeeso, gagacce ene caggal ». Ngol konngol ene waawi firdeede : To jahoowo wolde fayi too, ene waawi artude ene waawi heddaade, Kono tawde o ƴeftii pellital yahde, nde o arti fof ko gacce wontata, haa wonta mallol « wiynoode suusaa ɗoftee, ɓuri yahde hula ruttoo ».
So fedde, so leegal, so wuro, so falnde, so diiwaan walla leydi, Gardiiɗo, ko kanum woni gite, laatii noppi, juuɗe e koyɗe ardaaɓe. O foti wonde ko jiyoowo ko arata, o fewjana ɗum feere gila yettaaki. O wona juɓɓuɗo juɓɓinoowo, mo jaɓataa liggaade e ko laaɓaani. O wona baawɗo yiilde golle, mo wiyayataa ko kanum tan waawi walla anndi, soko dokkoowo liggodiiɓe mum hoolaare, o ɗala ɓe ngolloroo no ɓe mbaawiri. Mbele ɓe mbaawa yiytaade e ko ɓe ngoni e dow mum koo. Omo foti kadi wonde joom konngol, dokkoowo jamirooje e sahaa nde ardaaɓe ndonki anndude to puɗɗortoo e to njoofnirta. O wona kadi juurnittooɗo sahaa e sahaa kala to golle njahrata, mbele so won ko seɓɓitii waawa heɓɓitee law gila teɓɓitaaki.
So mi artii tan e gardiiɗo leydi, ngam ngannden so o liggiima walla o liggaaki, annduɓe to bannge faggudu ene njoganii ɗum ɓetirɗe karalla, ɗe wonaa mo woni fof waawi ɗumen faamde. Kono dee, ene waɗi ɓetirgal jaawngal, ngal bayɗo no am waasde janngude ɗeen gannde toowɗe waawirta ɓetde golle laamu ko yaawi. Ɗeen ɓetirɗe, tuugnotoo tan ko e ngonka e nguurndam renndo ngoo. Ko ɗum waɗi, gardiiɗo leydi ene waawi wiyeede liggiima, so tawii won e geɗe ngoodii. Ene e ɗeen geɗe ɓetirɗe: Cogguuli ene kaaɗi ɗo jaɓi. Ko ñaamee e ko yaree ene ngoodaa. Ɗum woni, jahɗo jehre fof ene waawi dañde ko nawi koo, ko ene waawa hacitinirde, wontin e hirtinde ɓesngu mum tawa ñamlaaki. Ñawɗo fof ene waawi safraade tawa bonnaani jawdi keewndi. Firti ko cafrirɗe, safrooɓe e safaara ene ngoodaa. Jaŋde mawɓe e sukaaɓe fof ngalaa ella. Sabu duɗe, jannginooɓe e jannginirɗe ŋakkaani. Kala ɗo neɗɗo yiɗi yahde e leydi hee ene jogii no yahri, ɗo yahi e ɗo rewi. Njoldi tiiɗaani, daabaaji ɗannorɗi ene ngoodi te laabi ene ɗaatani koye mum en. Ekn… Yanti heen ko yimɓe ene mbellitaa e waɗde kala ko mbelaa tawa luulndaaki kuule. So welnere, so golle, alaa mo ene woytoo tooñaama walla hakke mum yaɓɓaama. Ko e kaa ngon heewi wiyeede, «yimbɓe ene njaha hee njejjita innde mawɗo leydi mumen». Nde tawnoo, hay sinno ko fedde wonnoo, won no golle ene njuɓɓira tan, jayaaɓe e mum njejjitan doosɗe ene ngoodi. Ko ɗum waɗi, kala leydi mbaɗndi jam haa jamaa juulaa, alaa mo ene woytoo walla mo ene saɓɓitoo. Nde tawnoo gooto sikkata ko kanum tan laamu liggantoo. Yoo Alla waɗ kaa ngonka e leyɗeele men fof, mbele nguuren nguurndam moƴƴam, ngonduɗam e ndimaagu.
Malal Sammba GISE
