Pulaar ene wiya « ko nayi keewi fof, ngañaani hoɗe ». Kono yoo taw dee ko baawɗi wondude e wuurdude. Mi teskiima, hannde, baawɗo udditde laylaytol renndo fof, so WhatsApp, so Facebook, so ko waawi wonde fof, ɗoofoyat tonngooɗe janane jiiwa toon, wiya ene sosa fedde. Yanti heen, ɗeen pelle fof, anniya mumen ko ngoota: « ɓamtude Pulaagu ». Ko goonga, caali darotaako so wonaa mo woni fof waɗi heen junngo mum, kono kay, ene anndaa « suutooɓe tiba, moƴƴi ko ɓamda ».
So ɗum alaa, heewi ko yahrude bannge. Yanti heen, Pulaar ene wiya « hade geese naatneede, yo geese naatnooɗe ɗee njaltu tawo ». Firti tan ko hannde, pelle daraniiɗe « Ɓamtaare Pulaagu » ene ngoodi. Waɗde naamnal ene foti werleede ɗoon. Ko adii nde eɗen cosa pelle goɗɗe, holi ko haɗi nguurnen tawo, ɓamten ko woodi koo ? Fedde Ɓamtaare Pulaar ene woodi, Tabital Pulaagu ene woodi, ko wonaa ɗee ɗoo pelle tan nana liggooroo no mbaawiri. Holi ko haɗi, miijooji njogi-ɗen ɗii, peeje kese njogi-ɗen ɗee, ngaluuji njogi-ɗen ɗii, ndenndinen ɗumen, mballiten ɗee pelle haa tiiɗa. Nduɗto-ɗen kadi ndaro-ɗen e sakkude peeje no ɗe ngollodorii, hay sinno naatnaattodirde ɗe hankadi weeɓataa, tawde wootere heen fof ko heɓtinaande.
E sikke am, miin fof e waasde huɓindaade ganndal miijooji walla fittiyaagal, won ko sakkii les cosgol ɗee pelle, ko wonaa « ɓamtude Pulaagu ». Ko woni e waɗeede koo, Pulaar wiyata ɗum ko « teeni ronki roondaade, haɓɓiti ɓeydi ». Ene anndaa kay, hannde, kala donkuɗo liggey, walla liggotonooɗo ene dartini golle, woni ene « teriti », heewi ko naatde e dawrugol, mbele waasataa teskiiɗo darnde mum, suɓoo ɗum e nder lannda mum. Ɗuum noon, joom mum foti waɗde ko lannda dawrugol. Wona e luulndo, walla takkoo e laamu mbele heɓa e ko heɓetee toon koo. Kono hannde, teskaama wonaa noon tan kaayit keɓtinirɗo lannda heɓortoo. Sabu won wonɓe e duko majjum maa won jooni duuɓi e kitaale, ene ndonki heɓtineede. E ko cikku-mi, feere ndee tan ko sosde pelle, rokka ɗumen inɗe pooɗtooje wiyooɓe ko ñoolaaɓe, ɓittaaɓe. Etoo saraade e leydi hee, mbele joom lannda keɓtinaaka teskoo ɗum, nodda ɗum e dingiral geewotoo ngal.
Waɗde woto puunten koye men.
« So haala haalaama, haaldaama no fotiri tan faamete ». Kadi hannde, fuuntude neɗɗo gooto ene newii, kono fuuntude aduna fof weeɓaani. So leñol wiyii ronkii rentude, ruttiima pinɗo fof sosii fedde mum bannge, ko haalde yedditoo hoyre mum. So tawii ko goonga, so neɗɗo yiɗi ko ɓamtaare, yo tawtow daraniiɓe ɓamtaare gila hanki ɓee, wallondira e mumen, ɓeyda ɗumen. Kono so wonii pinɗo fof adda ko hesɗi woppa ko hiiɗɗi koo, so leñol makko reentaaki ɓooyat rippude ɗo gootel. Wona yahaani artaani. So ɓooyii kadi heddoo e caɓɓitaali.
Malal Sammba Gise
