En njettii Joomiraaɗo nde tawni en nduu lewru rawane, tawtini en ndu kadi hikka. En ñaagiima Mo nde o tawnata en ndu kitaale keewɗe, tawa eɗen ɓeydii en ngustaaki. Tawa kadi gonɗi ene kori, mooso ene lomtii goywaali donkaaɗi deƴƴeede. Ɗii gonɗi padooji tan haa 28 lewru Noofaamburu, njuppoo haa keewa ñaamo, mbaɗtee e nano. Pulaar ene wiyatnoo « ko bojji ngoni woondoore debbo e kala ñaawoore ». Waɗata noon noon, ko famɗude doole e waaweede. Waasde waawde haɓtaade, sabu mum laataade jinngaaɗo, donkuɗo hay seerndooɓe saka faabotooɓe.
Sikke alaa, ko e nduu lewru noofaamburu ko heewi kewnoo e nder ndii leydi paarnortoondi diine Lislaam e Sunna Nulaaɗo mo jam e kisal ngoni e mum oo. Ko haawnii noon, ko gila ɗum kewi, deƴƴaaka, haalaaka. Woni deƴƴaaka ko ɓe golle kaantoriɗɗe pawanoo e dow mumen fof nana nduka, ene ngoya, ene caɓɓitoo. Woni haalaaka noon, ko takkaaɓe mbaɗii e woytanteeɓe fof nana muumɗi, ene calii haalde heen ko foti no ceeɓeendi giyal. Duuɓi cappanɗe tati e tati hannde, haala ene wayi no jeddondiral faahɓe, ɓe hay gooto waawaa seedtaade yeewtere mumen so wonaa muumɓe tawanooɓe. Jooni noon, holi feere fotnde sakkeede, mbele gonɗi ene kora, caɓɓitaali natta, bojji ndeƴƴee ?
Won ko eɓɓanoo heen, kono tan ene waɗi teppol. Ene wiyee, « ko junngo waɗi fof, junngo ene waawi ittude ». Kono ellee won ko junngo waɗata, wonaa junngo fof waawi ɗum ittude. Sabu So tawii suudu sarɗiiji wootiino kuulal biyngal « kala tuumanooɗo waɗii ko boni e kitaale ujunere e teemedde jeenay e cappanɗe jeetati jeenay (1989), haa kitaale ujunere e teemedde jeenay e cappanɗe jeenay (1990), yaafaama ». Ko ɗum waɗi haa, kala mo jeyaaka e leydi hee, garɗo yiilaade no horniri gonɗi juppotooɗi ɗii, so hollaama ngaal kuulal tan, wayata ko no biyooɓe « yo ɗi njokku walde ».
Waɗi noon ko ngaal kuulal wiyi ko « ko ɓesngu Muritani, rewrude e toɗɗaaɓe mum to suudu sarɗiiji, njaafiima ». Gooto e ardiiɓe hannde lannddaji meeɗii wiyde e Jaaynde Ndoogu e hitaande Ujunere e teemedde Jeenay e Cappanɗe jeenay e jeegom (1996) : « Miin Kaari dee, mboɗo heɓii e yaafaade, so tawii baɗnooɗo oo ɗaɓɓii yaafeede, caggal nde feññikinii ». Ellee ko hono ɗuum waɗnoo to leydi Ruwanndaa, caggal warngooji muusɗi, e to Afrik bannge worgo, nde Nelson Manndelaa yalti e dummbirdu ndee.
Mi wiyataa ardiiɓe leydi ndii njanngii winndannde waɗanoonde e jaaynde ndoogu ndee kono feere ɓe pewjunoo e ɗii duuɓe ndee ene nanndi heen. Mi waasa faarnoraade ko miin waɗdunoo ngaal jokkondiral e dawriyanke oo to Ndakaaru, e leegal Geejawaay, mi wiya tan, ene waawi tawa ko ko kewnoo leydi Manndelaa e leydi Ruwanndaa koo woni ko ɓe njiɗnoo ñeemtiinde. Ɗuum woni, waɗnooɓe e waɗanooɓe fof jooɗodaade, kuccondira. Baɗnooɗo hollita ko kanum waɗnoo, ene ñaagii yaafuya. Baɗanooɗo yaafoo. Nde hono kaan haala fuɗɗaa haaleede, ka yerwaa haa ka ɗaati, haa ka heddii e suurtineede, woodi waɗɓe heen ceenal. Hay beyi kisa ndonki muuɗde. Ko nii woni, ndeen feere ne woppaa. Caɗeele ɗee noon ko feere wonde addaaka.
Pulaar noon haalii konnguɗi tati. Heen gootol wiy « so jam ronkaama, yoo bone wuttu mbele jam yalta heen ». En kumpaaka noon, guttanoowo baawɗo ɗum bone noon, waɗtinta tan ko e dañde ko cofel heewi dañde e ununnde koo. Konngol goɗngol ngol wiyi ko « fuunti laamii, ɓuri felli laami ». Nde tawnoo fetel noddi ko hare. Te kala kaɓaaɗo, hay so foolii ne, ene heewi hootdude e ŋaacce walla e wutte ceekiiɗo. Konngol tataɓol ngol wiyi ko « neɗɗo ene waawi ittude junngo mum e junngo gaño mum tawa bikkitaaki ». Ene faamee e ɗii konnguɗi ɗiɗi cakkitiiɗi «ko goonga, tooñeede fiyee ronka seerndooɓe e ñaawooɓe welaani, kono e aduna hannde oo, kala ko kaaldigal e kaaltidal ngaddaani, fitina addataa ɗum».
Yo Alla wallu.
Malal Sammba GISE
