« Jibini wari, dañataa ronooɓe saka doole keɓɓittooɗe ». Waɗde laamɗo warataa laamaaɓe mum, ndeen ronka ɓe laamii eɓe laamdii, ruɗtoo kadi ɓelsa faayiida laamu mum. Sabu mawɗo gooto meeɗii wiyde « tato ene njiiloo tato, kono ko tato yiileteeɓe ɓee ɓuri hatojinde e tato yiilotooɓe ɗumen ɓee ». Haawnaaki limtoyen ɓe yeeso, kono hannde ko e gooto jiilotooɗo e gooto jiileteeɗo tan kaaɗaten. Ɗiɗo heddiiɓe yiilotooɓe ɗiɗo woɗɓe ɓee, en njowii haa goɗngol.
So en ngartii e gooto jiilotooɗo gooto oo, ko laamɗo e laamaaɗo. Eɗen nganndi, ko laamaaɗo heewi yiiloyaade laamɗo, kono ko laamɗo ɓuri dañde haaju e mo laamii oo. Sabu so laamɗo alaa mo laamii, hay dara laamu mum firtaani. Ndeke, tawde “mo yiɗi maayɓe nguurta fof ko baaye ɓuri”, waɗde ko yiɗi laamaaɓe nguura fof ko laamiiɗo ɗumen oo ɓuri. Tawde noon Pulaar ene wiya « cafroowo ɗeɗɗataa » waɗde hay so laamɗo ko baroowo ne, warataa mo wiyaani waɗaani kam. Heddii noon ko mo sanngalde warnoo baaba mum fof, so yiyii sammunnde dogii, felnaaki.
Kono kay eɗen nganndi sammunnde warataa, saka noon so tinii nguutu sanngalde wuutanaa nde wari ndee. Waɗde ngartiren hakkillaaji men, mbaasen jogaade sikkeeji e nan-nanti ɗi ngala ɗo ɓaggii hay nokku. Ɓuri hulɓinaade e geɗe men fof noon, ko kala ko waawi kewde tan jillete dawrugol. Ɗoon ne kadi maa en ngartu heen, ngam faccirde holi ko woni darnde lanndaaji Luulndo e nder leydi. En mbiyaani kanji fof, sabu won e majji ene nganndi ko saabii ene cosee te kumpaaka ko woni golle mumen. Kono ellee ene waɗi heen bumpiltooɗi tan (njaafo ɗon e yeru) no gumɗo mo alaa ɗowoowo, jettoraaɗo, payɗo taarorde, peccitoowo caali njaajki, keewki calɗi e jooɗorɗe. Ɗiin lanndaaji, ellee ardiiɓe ɗumen ɓee padi tan ko nande « tut », mbele mbiya « maayii ».
Ene gasa noon tawa ko waasde ɓe anndude ko woni golle maɓɓe, walla tawa ko yiɗde huutoraade caɗeele ɗe woɗɓe nguuri, ɓe ngara e mumen eɓe kaala mbelka, mbele ɓeen ene mbiya «ndeke ko kaari en njiɗi en». Eɗen mbaawi rokkude yeruuji keewɗi, kono ɓurɗo ɓadaade oo ko nde ñakko ngam falaade koronaa mo wonaa «ko ronaa» fuɗɗaa huutoreede ndee. Mboɗo sikki, walla wonaa sikke ko yenaneede, heccuɓe mi e yiƴƴuɓe e am fof ene ciftora nde ñakkooji ngarnoo e Fuuta ngam falaade Koleraa, ɗoyru, teko, came, bade, ŋappati, ekn. Kala ñakkiinooɗo subaka, faawngatno haa tiisubaa juulee. Ñakkiiɗo kikiiɗe fof, faanga haa juulal geeƴe, ummoo, jokka e haajuuji mum. Haawnaaki, e ballal Alla, so en ngarii e lowre ñakko, maa en njumpu heen hakke ko keɓ ɗen e annduɓe oon fannu.
Waɗde kay, so neɗɗo ñakkiima ngam falaade Koronaa, faawngii ñalawma gooto walla kikiiɗe gooto, Tujjaani Aan wiyatnoo: «alaa ko noppi piyata bawɗi tawde hoyre fusaaka». So tawii noon ko sabu woodii sankiiɓe addani en faayde e wiyde ñakko ngoo ko waroowo, en njejjitii won maayɓe tawa ñakkaaki, won kadi ñakkiiɓe tawa maayaani. Tawde ko en juulɓe, ngarten tan e konngol fuutankooɓe biyowol « mo balɗe mum ngasani, hay so loppiraama e wowru cibi, maayataa. Sabu wonaa ñawu woni maayde, te ñalnde maayde safaara woodata ».
Ko juutatnoo e haala hee e ko raɓɓiɗatnoo heen fof, Ciftoren tan « laamɗo gonduɗo e sago mum, waɗataa ko warata laamaaɓe mum ». Kadi, ene moƴƴi, hankadi ngoppen sikkitaade hay ko sikkitinaani, ngoɗɗo ɗen nan-nati, daccen haalde ko en ngalanaa daliilu laaɓtuɗo. Te ciftoren: « so tawii ko haɗde koɗo bonɗo jippaade ɓuri weeɓde e riiwde ɗum, waɗde falaade rafi ɓuri newaade e safrude ɗum ».
Malal Sammba GISE
