Pulaar ene wiya « so jawe ceŋlii ceŋlitii, kaaltata tan ko ko kaalnoo ». Kono kadi « so haala yontii haalaaka, ko haani waɗaaka ». Mi sikkaani so won jejjiɗɗo ko kewnoo e nduu lewru Noofaamburu, e kitaale ujunere e teemedde jeenay e cappanɗe jeenaye (1989) haa ujunere e teemedde jeenaye e cappanɗe jeenaye e goo (1991). Kono tawde « mawɗo ko annda siftinee », ciftinen, ko golle ɗe peewaani pawanooɗe e ɓeen koninkooɓe rokkunooɓe koye mumen ngenndi mumen, soko lorlaaɓe, leeɓtaaɓe, mbaraa ɗali hesniiɓe e baayeeji. Gila ndeen noon, kumpa ene heddii e nder hakkillaaji. Naamne keewɗe nana ndonki jaabawuuji, tawi ene heen « holi warnooɓe e holi yamirnooɓe ɗiin warngooji »? Gila ndeen, peeje ngeɓɓaama, ngam ittude kumpa, kono alaa ko gasi :
• Won heen pewji ko « yoo warɓe njaafno, waranaaɓe njaafoo, ndokkee ndaamordi ».
• Woɗɓe mbiyi ene mbaawi yaafaade kono maa ngannda tawo mo njaafotoo. Firti ko « yoo warɓe cuus feññinaade ».
• Woɗɓe, kanum en, mbiyi ko haajuuji mumen ngonaani so wonaa e « yoo warnooɓe ngannde, ñaawee. Kono ko adii ɗum, yoo ɓe kolle janaale ɓe ɓe mbaranaa ɓee ». Sabu ene anndaa, maayraaɗo fof ene yiɗa juuraade yanaande e maayɗo mum sahaa e sahaa fof.
Caɗeele ɗe kaalaaka ɗee noon, ko e hitaande ujunere e teemedde jeenaye e cappanɗe jeenaye e tati (1993), suudu sarɗiyeeji leydi ndii wootiino kuulal biyngal «kala ko waawnoo waɗeede e bonannde yaafaama». Ene anndaa, jooɗotoo suudu sarɗiiji ko ɓe ɓesnguuji laydi fof cuɓii mbiyi « ko onon min koolii, min dokki on konngi amen, min neli on to suudu sarɗiiji too, yo on kaal e inɗe amen. Firti ko kala ko kaal ɗon walla mbaɗ ɗon toon, ko minen njamiri ». Ko ɗum waɗi, ñaawoore waawaa waɗeede ɗoon ɗo ngal kuulal iwaani. Ngal iwirta ko Suudu sarɗiiji jooɗtoo, firta ngal. So ɗum alaa, hay ñaawirdu wooturu waawaa ñaawde hay gooto e ɓee tuumaaɓe mbarii. Wonaa ñaawurdu ngenndiiru, wonaa ñaawirdu hakkunde leyɗeele.
Ndeke golle yummaaje ɗee potnoo wonde ko waɗde dallinannde, ɗaɓɓita gittugol ngaal kuulal. Fotnoo waɗde ngoon hirjino noon, ko annuɓe men, jaayndiyankooɓe men e kala biyoowo ko kumpitiiɗo no laamu gollortoo e no kuule ngootirtee. Kona tan, e ko ceedii mi, hay so ɓeen ene ngoodi ne, ko ɓuri heewde heen ko ɓoorniiɓe wutteeji dawrugol nduɗtii njahdi e luulndo. Tawi alaa ko woni fayndaare mumen so wonaa haalde mbele mantee, e ɗaminaade limtideede e wiyateeɓe « ngenndiyankooɓe ». Waɗde ɓe mballaani ɓee waayeeɓe e ɓee suniiɓe ko ene ɓura hannde duuɓi cappanɗe tati (30).
So ɗum ɓennii, teskaama, kaa haala ɓurata yaajneede tan ko so lewru Noofaamburu dariima. Maayraaɓe ndaroo ene ceppa ene ngoytoo ngam heɓde hujjaaji mumen, huunde e dawriyankooɓe ngara coomodoo heen mbele mbiyee won ko mbaɗi. So lewru nduu maayii, waranaaɓe ɗaldee e bojji mumen. Caɗeele goɗɗe gonɗe e kaa ngonka, ko nanondiral ronkeede hakkunde.
Fedde sosaande haa waɗi tuugnorgal, fuɗɗii liggaade fof, woɗnde kadi sosee sara mum, adda miijo ngo jiydaa e woodanoongo ngoo. So juutii, wonta no pelle ɗiɗi nii. Waɗde potɗo haaldeede ngam safra caɗeele oo, aanat. Ko ɗum saabotoo jaabawol laaɓtungol ronkeede dañeede ummoraade e laamu.
Jooni noon, holi feere waawnde sakkeede mbele ɗee uube cafree cella, tawa hankadi juulde jeytaare leydi arii, ɓesngu nguu fof jogodoo miijo wooto. So sunete, waranaaɓe e tuumanooɓe mbarii fof cunodoo, so welaade yontii kadi kamɓe fof ɓe mbeltodoo. Alaa Alla alaa e moƴƴereeji, yo O waɗan en.
Malal Sammba GISE
