« So tawii mi waɗaani, holi baɗanoowo mi ? so mi waɗaani ɗum jooni, holi nde njogor-mi waɗoyde ɗum ? ». Ko e Ceerno am Njaay Saydu Aamadu ngadii-mi nande ngol konngol. So mi teyii, mi ɓeyda heen kadi « tawde mi waɗaano ɗum hanki, so mi waɗaani ɗum jooni, holi baɗanoowo mi ». Sikke alaa, gooto fof ene foti naamnaade hoyre mum ngal naamnal, annda kadi « won ɗo ene ŋata e ɓanndu, ko junngo joom mum tan waawi ɗoon ŋaañaade ».
Ɗii miijooji jumtuɗi ene njeyaa e kollirooji, Pulaar ko ɗemngal galɗungal, tee mawɓe men ko waawnooɓe miijaade, ɓulnotooɓe, wahyeteeɓe. So tawii Aamadu Hampaate Bah wiyii « so mawɗo afriknaajo maayii ko gerngal defte sumi », o fepindaaki. Ko goonga ƴoogaaɗo ɗo laaɓi, mo en katojinaani e yiilanaade dalillaaji, sabu ko ɓuuti hollinii.
Ngam etaade faccirde loowdi konngi ɗiɗi gadani ɗii, naayorto-ɗen ko wuro wiyeteengo Durmam Daƴƴel Salndu Gelooki. Wuro heewngo ngaanuuma, haa teskaa e mum ko haawnii, so laataade wuro woɗɗungo ruttii ɓadii, haa so aɗa fayi e mum, a anndaa no njahrataa. So a dogii a ɓurtat, so a yahrii seesa a yettotaako. Ngo woni ko e leydi mbiyateendi « Cile Mbilta Koota ». Durmam Daƴƴel ko wuro heewngo alɗuɓe, heewngo annduɓe, finɓe. Kala e maɓɓe lelnuɗo miijo, alaa ko fawtetee heen, sabu mum yuɓɓude e hawrude e sunna Cuɓaaɗo, Ɓurnaaɗo, mo kala ko wuuri e aduna oo tagiraa sabu mum. Kono tan dee, ko nokku mo kawral saɗti e nder mum.
Ñanndeen, mi arii ɗoon, nan-mi haala jeyi leyɗeele. Ñalnde mum, jeyaaɓe e wuro ngoo fof ndentu e batu mawngu ngam wostondirde miijooji e ko fayti e gese maɓɓe waalo. Ɓe ngonnoo ko e ɓetde, walla millaade njaajeendi wertaango jeyiiji maɓɓe, tawi faandaare ndee ko waɗande ɗum kaayitaaji ceedtinooji ko wuro ngoo jeyi, mbele laamu Cile mbilta Koota ine rokka ɓe seedantaagal kollowal ko jeyi maɓɓe. Tawa kala mo ɓe mbelaaka, rewnataa ɗoon jawdi mum, kala mo ɓe njaɓaani hoɗa ɗoon, wiyde ene diida saka ene maha. Kala mo ɓe mbelaaka rema ɗoon jogotaako cuusal fiyde heen paafal.
Ko ñalnde heen ngoongɗin-mi ko wiyaa kawral maɓɓe weeɓaani koo. Sabu nde mawɗo wuro oo haali ko woni faandaare jonnde ndee haa rowi, adii ñaagaade konngol fof ko Njinndaangu Sal. Saliyel mum noon waawaa daraade maa nanngee, sabu ko ko fiili e hofru mum « yoora ɓadoo ». Nde o rokkaa konngol, o adorii ko askinde taaniiko en e golwole kaɓetenoo, tee alaa mo ɓe kaɓatnoo so wonaa ɓeɓe potnoo jinngande so kaɓaama. O haalii ɗoon ko heewi, kono teskii-mi heen tan ko ɗo o wiyi: « ko ɓuri heewde e leydi kaaleteendi ndii ko leydi ndi min ndoni e taaniraaɓe amen ». Heddii uumaali e caɓɓitaali.
Nde Wooroŋŋe Soh rokkaa konngol, cikkatnoo-mi ko maa waajo denɗi mum, kono ellee ko ɓeyduɗo docotte e duɗal hee, mbele ngal ɓeydoo roytude. Nde ɓe mbaɗdi duko sokku, gooto fof koreeji mum njinngani ɗum, wonti « nanngee-nanngee ». Ñalnde heen, haɗi ɗum bonde tan ko alaa heen jogitiiɗo ko gaañata. Ko ɗoon kisa batu fusi, waati no fedannde rufnde gila ɗaanaaki.
Ko ndeen pellit-mi yahde galle joom wuro, yaakoraade maa mi waaw rokkude ɗum hakkille, mbele daroo e yuɓɓitinde geɗe ɗee. Won naamne ndañnoo-mi naamnnaade mo, kono mi heɓaani heen ko mbaaw-mi haaltande aduna, sabu jaabawuuji ɗii waasde laaɓde. Naamne ɗee ene keewi, kono mi werloo heen ɗoo huunde e majje tan. Mbiy-mi ko joom wuro :
• Holi ko waɗi won e mon ngoƴaa tan ko koye mumen, kaajaaka ko naftata wuro ?
• Holi ko saabii wuro mon ngoo ene anndiraa ngo hawrataa e haala, tee ɗo njooɗi-ɗon fof mbiyaton ko onon ɓuri yimɓe fof finde, ƴoƴde, faamde haa nii e jogaade asli ɓurɗo rimɗude ?
• Holi ko waɗi, oɗon njogii maayo, leydi, naange e juuɗe, tee on ndemataa ?
• Jaraani ko aɗa wiya-mi ko sabu on ngalaa ngalu, sabu ɓooyaani ko ngummii-mi caggal leydi. Mi tawii toon jibinannde mon ene lemmini kaalisaaji haa keewi ngalaa ko mbaɗiri, tee ene mbaawnoo wallude on e kaɓirɗe pooɗirɗe ndiyam e demruɗe ?
Ndeke kawru-mi ko e Joom wuro pinɗo, paamɗo, kumpitiiɗo hanki, paamɗo ko woodi hannde koo, mo hakkille mum seeraani e miijaade holi peeje cakketeeɗe ngam janngo waasa bettude. Ko ɗoon o yaltinani-mi binndanɗe kuule kollirooje waylo-waylooji jowitiiɗi e jeyi leydi. Ndeke, gila ko ɓooyi, kuule koko lelnaa ngam sifaade no neɗɗo jeyirta leydi fanndina tawa tuugnaaki tan e « ndon-mi ko e baaba am, to baaba am roni ko e baaba mum ».
Naamnii-mi mawɗo oo ko haɗi ɗumen daranaade ɗum ɓe ngoppa duko ngo alaa to ummii alaa to fayi. O holliti ko sinno ko sago makko, wuro ngoo renta, waɗa fedde nde gooto fof yiytotoo hoyre mum. Ɓe ngannda to jeyi wuro ngoo haaɗi, ɓe peewnana ɗum kaayitaaji panndinirɗi, so yiɗii, so yahii haa ɗuum laatiima, gooto fof taƴanee ɗo jeyi ɗoo. So ene jogii doole, huutoroo, so alaa hasa (luwa), luɓa, walla so yiɗii yeeya.
Hade yeewtere amen gasde, tawi mi noddaama sabu won mo ndokkondirnoo mi aadi. Hade am yahde, mi nanii e haala mawɗo oo ɗii konngi « ɓinngel am, so en kaaldii goonga kinɗam-hiinɗaagu, maw-mawu, koongu, mi yɗaa tinaa mi yiɗaa pinaa ene kaɗi ene hannde yahrude yeeso. Sabu dental koko ronkaa, haaldude nanondira ko e miijooji tan heddii ». Nde ngartoynoo-mi e Durmam, taw-mi ko mawɗo oo yahii, kono won woɗɓe ɓe taw-mi ɗoon. Haa goɗngol mi arta e ko min njeewtidi, so hawrii e weleede « Mbajjiri Joom Baawɗe ».
Malal Samba GISE
