Luural nattii woodde wonde Koorka ngaadoraaka, woni e yeru no juulɓe koordata nii, ina moƴƴi e cellal.
Jooni kadi, wiɗtooji keewɗi kollitii hay koorka tokoosa kaa ina jogii ɓure keewɗe e cellal yimɓe.
Ganndo gooto tuubaako ina wiyee Hippocrate wasiyinooma nde « ñaamdu neɗɗo wonata safaara mum gadano » ko ina wona jooni duuɓi 2 500. Hannde, ganndal dallinii haa timmi oon wasiya. Gila ko ɓooyi jarribooji baɗanooɗi e kullon peeñninii nafoore wonnde e waasde ñaamde e daawe dokkaaɗe. Teskaama e yeru, kullon kon ina kisa e ñawbuuli ɓernde walla ɗaɗi ƴiiƴam e ɗaɗi tino, walla e jabet, walla e nguɗu (kaaseer), so ɗawaama ñaamdu fotde ñalawma walla balɗe ɗiɗi nder yontere, walla ko ñaamatnoo e ñalawma koo so ustaama ko famɗi fof tataɓal mum, e ko duumii… Jooni ɗum jarribaama e aadee nder balɗe haa e lebbi keewɗi.
Hol ko tawaa ?
tawaama wonde ɗawre ñaamdu tokosuru nduu e hoore mum ina moƴƴi e cellal, wonaa sabu ustagol ɓalndu ngol tan.
Hol baɗte koorka e ɓalndu
… haɗde ɓalndu ñaamri balɗe tati deggondirɗe (waktuuji 72) ina waawna mbuwa ƴiye feewnude biige (globules) daneeje haa keewa, ngam haɓaade mborosaaji gonɗi e nduun ɓalndu.
So ɓalndu haɗaama ñaamdu ndu ruttotoo ko e hoore mayru, ndu wona e ñaamtaade, kono ndu idotoo ñaamtude ko tuundi ɓalndu : «…geɗe maayɗe kam e paddorɗe nattuɗe nafde, nayeeje, walla bonɗe. » E ɗum waawna ɓalndu ƴoogde suukaraaji mum ɓurtunooɗi, walla e ɓellere ɓalndu ɓurtunde ekn…
Koorka njuutka ina addana ɓalndu ñaamtaade ngowaari mum sukareeje e nehe, kono kadi ina wara biige daneeje keewɗe. « So a haɗii ɓalndu maa ñaamri, ndu wonata ko e etaade wowaade semmbe kuutoranooɗo, ndu ruttoo endu ñaamta celule paɗɗorɗe ɓalndu ɗe ngalaa nafoore, haa arti noon e celule ɗe cellaani ɗee ». Nii woni ɓalndu nduu lawƴoo, seerta e tuundi geɗe ñawɗe walla maayɗe. So neɗɗo oo fuɗɗitiima ñaamnde ɓalndu nduu wona e feewnitde biige daneeje haa keewa. Ko noon kadi ndu seertirta e geɗe naywinooje ɓalndu, ballitooje nguɗu ƴellitaade e mum.
Bookara Aamadu Bah
