Yimɓe fof mbeltiima nde loowdi jaŋde arab fuɗɗii hillinaade e peewnite jaŋde luut-luuttondirɗe gila 1967, e ƴellitde kuutorogolmum e liggorɗe laamu.
Weltaare nde ardi ko to sooynaade, gartugol neesu men cuɗoriingu ngonka renndo Muritaninaaɓe juulɓe. Kono tan sabu rokkeede ngaddiin o loowdi politik addanii won e yimɓe hulde hate tawde ko leñam leñamaagal muuyaa heen, ngam yiɗde ñoƴƴude ɗemɗe goɗɗe ɗee, ɓe kuli heen ɗawre e faɗɗeede, ɓerɗe maɓɓe ndoostii heen, yanti heen kadi bempeƴƴe polotik kuutorii ɗum ene piyira ɗum haɓdiiɓe mum en to polotik. Ɗum waɗi miijooji yimɓe luurdi e yiyande eɓɓaale, ɗii mawnini, ɗii koybini, faandaare ndee majji nder joowe leydi nodditaali, conce ɗamininooɗe e wonde arab ɗemngal ngootaagu kaayti arde, kañum fof e leeɓdude e ngenndiyankaagal e nder ndeenka doosgal diine denndangal, woodi bempeƴƴe diine ummii e yidde wuurtinde ngaal doosgal, ɓeen ne pergitii nde wonnoo weeyo ngo laaɓaa no, eɓɓaale mum laɓtanaani yimɓe, ɓe tuumaa wonde ɓe ngari tan ko jinngannde lowdi leñam leñamaagal, e nder ɗuum ɗemngal arab heddii ene annga hakkunde bempeƴƴe muyooji ɓerɗe, e kuule polotik, e kulhuli fewjaneede.
Yanti heen kadi caɗeele mankeende eɓɓaale njanngiin, e peeje ngonka ciinugol,sabu kala jom hompito so ƴeewtindiima eɓɓaale peewtinɗe janngde men sikkittaako wonde ɗe njahataa hay nokku, sabu mawnude paandaale, e famɗude gollorɗe, e lohde doole siinooɓe, e waasde faweede e teskuyaaji gardiiɗi. * Eɓɓaande 1979 ari tawi ko Kuulal polotik roondii ɗum fawaaki e mijooji horooɓe janngde, wonani ɗemngal arab sawru keeci, asi ngaska hakkunde renndo, woɗɗinii e ceerundal leƴƴi, ene ɗakka ko wawaa ñootaade, ronki siiɓtaade caɗeele gondaaɗe. Kañum fof e waayde noon ɗemɗe ngenndiije ɗe ngnaa arab ɗe kam poofi seeɗe, nde ɗe njiyi koyemajje e bettere yeeso ayaawo pencu jarabuya etaade, ɗe pelliti seekde laawol majje e dow giye, e pergitte palatooɗe, ngam yiɗde yahdude e ko dañaa no ardi fof, duɗal ɗemɗe ngendi sossa, haa duusa humpito, duɗe jangde puɗɗorɗe ndarnaa e ɗemɗe pulaar e sooninke e wolof. doole yarlitaniiɓe jaŋde mawɗe cirŋinii e nder hare momtirde humambinnaagal renndo ɗemɗe muynaaɗe. Ngaal daawal kadi woɗɗoyaani fergitii e gasɗe kuule polotik keñoraaɗe. e tuumde miijooji wonde ɗemɗe ɗe ngartirta ko (Ataatork), nehata ko ngañgu aarabaagal, ngaal daamal uddi law e bettere, newanaaki yimɓe ɓetde conce ko fanndinaa e maggal, e teskuyaaji hompito muuɗum, kono tan piindi puɗtudi heen ɗi e ɗemɗe mi leydi ɗe ene njari teskiteede e hormeede. Eɗen mbaawi joofaade huunde e cincinƴi ñiklunooɗi ɓerɗe oon sahaa:
– Aɗa yiyannoo e duɗe jarriborɗe ɗemɗe ngenndi sukaaɓe tokosɓe ene njogii humpito timmungo e gannde pinal ɗe mbeeɓaani, ɓe paama ndernderi mum paamngol ceekngol aada, waɗi ɗum ko janngirde ɗemngal muynangal, nde wonnoo Yoogirɗe ganndal mum ko keblaaɗe.
– ene teskitaa kadi yaawdi feɗɗitaade sukaɓe duɗe ɗe e ɗemɗe janane ko wayi no arab walla farayse… nde tawnoo muul hakkille ganndal mahiima law kala ko fawaa e ngooroondi mum tiiɗat, sabu yultondirde mbaydi maanaaji ɗemngal e tinndinooji konguɗi mum.
– Golle baɗaaɗe e haɓirde e humambinnagal ɗemngal yumma ɗe ndokki conce laaɓtuɗe, ustii yolnde hakkunde humambinne e maayo ganndal, pinal sariima e gure tokoose, e dumunna daɓɓo, haa teeŋti noon to bange rewɓe, wonnooɓe humambinneeɓe, dame ganndal udditii yeeso mum en, ɓe nganndi diine maɓɓe, nde ɓe ƴellitii e defte binndaaɗe e ɗemɗe ngenndi, ɓe njari e tufɗe ganndal keewɗe keelalam. Ndee ɗoo leƴƴannde arani mi ko nde miijotonoo mi hol laabi ɓurɗi yaawde momtude hummbinnaagal, pergitoowal ɓamtaare renndo men, ko ɗoon njananaami wonde leydi ndii ene sokli yuurnitaade ɗemɗe ngnndi, e laabi concingol e kuutorogol ɗemɗe ɗe, e jotondiral majje e ɗemngal arab e ɗemɗe tuubakooɓe ngam ƴellitde ɓamtaare ngalu pinal ngenndi, twa ko e dow ɓuuɓri ceertugol timmondiral ballondiral hakkunde ɓesngu Moritani.
Bun Umar LIH
