On calminaama, oɗon ciftinee Neɗɗo e men fof yo tiiɗno e hoyre mum e leňol ngol e leydi ndii e kuuɓal mum. Mbinnden ɗemngal men, kaalen ngal e kala nokkuuji, tawa ko e dow hakilantaagal, ko aldaa e enen-enen. So a teskiima rajooji kaalooji pulaar ɗii puɗɗiima heewde, kono noon ko ɓuri heewde e haalooɓe ɓee ko haala paltoor kaalata, sabu haala maɓɓe fof ko « enen fulɓe » tan. Mbeewa noon, hay so meenaani (meelaani) ina anndaa ko mbeewa. Kala e men mo ina haala e haalirde walla e dental, yo haal e innde Senegaal, nanɗo nana, mo nanaani tawa faltaaka.
Miijo : “kaaldiren kuuɓal”
So en njiyii hannde persidaa Senegaal, hay so yahi ko Ndulumaaji walla Ngijilon walla Mbaakna, ko o haalata jolfe koo ɓurata heewde e ko haalata pulaar. Ɗuum noon wonaa e makko woni, woni ko e men, enen ɓe o tawi ɓee. Persidaa ko ngam leydi fof, yiɗata haalde ko ɗemngal kaalowal e innde leydi fof, sabu jolfuɓe kañum en kaalata ko e innde Senegaal, ɓe kaalataa e innde leňol maɓɓe, ɓe kaalirta tan ko no neɗɗo fof ina nani jolfe nii, tee eɓe nganndi yimɓe fof nandaani jolfe. Hay pijirlooji e lammbaaji men tawa ko e nder Ndakaaru, so eɗen nodda yimɓe, en paltoto, ngonaten ko e wiyde banndiraaɓe fulɓe ina noddaa, banndiraaɓe fuutankooɓe ngaree e keewal. Enen kay, garɗo fof yo ar tan, wooda ko paggi-ɗen e mum e daňal, kañum ne faggoo e men jikku e pinal, ngesa men ɓeydoo yaajde. Kono enen ko en noddeteeɓe tan, ko en janngooɓe jikkuuji e aadaaji e ɗemɗe janane haa ngonten heen jannginooɓe. Enen ma a taw cikkaten ɗemngal men ngal ko buuɗi seefaa, ko joomi mum tan waɗata e poos mum, so rokkii heen goɗɗo ustorte. Ɗemngal ko ngalu layoowu e kala mo heɓi fiiloo e mum waɗta ɗum e jeyal mum.
Hakkunde Gaawol e Saadel no foti ɓesngu men waɗti faarnoraade ‘’WAAW’’ walla ‘’MANE’’ ? Ɗoon ko yeru tan mo mi yaltinaani heen hoyre am, kono wayɓe noon ina keewi e renndo men. Hay so wonaa jaasre men ne, ko tiiɗnaare ɓeen ɓe ngontoyten. Ko haalaa ɗoo koo njaɓɓoro-ɗee ɗum hakkillaaji, mbele peewniton ko feewaani heen koo, ɓuccon ko ooňii heen koo, pulkiton ko fulkii heen koo. Joom baagal ɓoggol juutngol-tiiɗngol ƴooganoya en keelelam. Joom darnde toownde yowtana en ko yowinoo. Joom gite jiyooje to woɗɗi, ara holla baawɗo taaɓaaɗe adanoya en. Jommbaani ɗeeɗoo binndanɗe wooda mo ɗe njanoyi, tawa ko jogiiɗo safaara, mo anndaano ñawu nguu ko ňawu, ummoo safrana en ñawu men, nde tawnoo ñawu ina ɗaanoo haa sikkee woodaani, tawa ko ko nelani maayde nana ara woɗɗaani.
Idriisa Kah (Facebook) Richard Toll
Fooyre Ɓamtaare : eɗen cikki ngoo miijo ina waawi fawaade kadi e Muritaninaaɓe. Kono ko miijo joomum, firtaani ko miijo Fooyre Ɓamtaare.
