Eɗen keewi nande konngol « Communauté Ineternationale ». Walla mbiyen, renndo hakkunde leyɗeele. Nde naamnii-mi miijiyanke to bannge dawrugol, holi ko ɗum firti, o wiyi mi ko denndaangal pelle hakkunde leyɗeele, ko wayi no Dental leyɗeele Afrik keedɗo hirnaange ganndiraaɗo « CEDEAO », walla fedde Ngootaagu Afrik (woni UA), walla kadi Fedde Ngenndiije Dentuɗe (ONU), ekn. Waɗnoo mi naamnaade ɗum, ko teskaade, kala nde laamu leydi liɓaa, ɗee dente ɗe o limti ene keewi wiyde « woy saa yoo ». Tee, so laamiiɗo luulndiima doosɗe leydi (yeru waylii doosɗe ɗee ngam fiileede tataɓol), pelle ɗee kaalataa hay dara.
Kadi mbiy-moo-mi, mi teskiima so wooteeji ene mbaɗee he leydi, ɗeeɗoo pelle ɗe limtu-ɗen ene keewi arde tawtoreede ngam reende woto nguyka waɗde. Kono ko teskaa, ene heewi, so woote ɗee ngasii, so ɓe naamnaama ko ɓe njiyi walla ko ɓe teskii, konngol maɓɓe tan ko gootol « e kuuɓal, woote ɗee ndewii laawol, caɗeele kawraaɗe heen ɗee keewaani ». Caggal ɗuum, naamni-moo-mi, holi ko waɗi, so ɓesngu leydi haaɓii, haa koninkooɓe tinii, njanndinii laamu ngam yuɓɓitinde, ɗeen pelle kadi ene ngara wiyde woto ɗum waɗe.
• Won e leyɗeele, ɓe mbiya « min njaɓaani ko mbaɗ-ɗon koo, ngoppee laamɗo mo njaggu-ɗon oo tee ngartee e demokaraasii ko yaawi ». Ɓe njejjitii, ko laamɗo oo waɗnoo haa saabii ene ittee he sago mum koo, eɓe pawnoo heen gite maɓɓe, ɓe kaalaani ;
•Kono won e leyɗeele, ɓe mbiyata ko « min tinii ko waɗi koo, kono ngoppee laamɗo njaggu-ɗon oo yaha, ngarton e demokaraasii, walla min kaɗa on ñaamdu e yardu ».
Ko nii fanniyanke mo naamnotonoo-mi oo jaaborii mi :
• So a yiyii arɓe huufde wooteeji ɓee ene mbiya « woote ɗee ndewii laawol » ko ngam ñifde kala fitina baawnooɗo jibineede heen. Sabu eɗen nganndi, wooteeji men ene keewi fitina, nde tawnoo laamu ene weli, tee won ɓe heɓde lefol ngol jarani huunde fof ;
•So a yiyii pelle mbiy-ɗaa ɗee kaalataa so laamɗo leydi waaylii doosɗe ngam laamtaade nde haanaani, ko añde naatde he ngesa njanana, sabu leydi fof jogaade ndimaagu mum e kattanɗe yuɓɓinde geɗe mum, tawa mo jeyaaka e mayri alaa heen konngol ;
•So koninkooɓe liɓii laamu, waɗata ɗeen pelle kadi wiyde « yo ɓe ngoppu laamɗo nanngaaɗo oo, kadi ɓe ngarta e demokaraasii », ko woto wontude dawol gese, wonta hankadi, baawɗo fof yo fiy mo waawi. Walla joom doole fof yo heɓtu laamu ;
Mbiy-moo-mi, « mi nanii haala maa kono tan haa jooni won tawo ko waawaa deeƴde he hakkille ». Sabu, ellee, ɗee kuule no pawirtee nii, fotndaaka. Ellee maa mbiyaa, jinngol ene heen. Pulaar noon ene wiya « so ceerndatnooɗo saddii, ɓilii, yiilii hoyre ŋattiima, won mo yiɗi jinngande, hay so haalaani » Eɗen mbaawi rokkude heen ɗiiɗoo yeruuji tati, baɗɗi ko ɓooyaani he nder duunde Afrik, walla mbiyen, e sara men :
•To leydi Caad, caggal nde hoyreejo leydi (idiriss Debi) sankii, doosɗe mbiyi ko yo gardiiɗo suudu sarɗiyeeji ardo leydi ndii e dumunna mo wooteeji goɗɗi ene mbaawa hebleede njuɓɓinee.
•To leydi Mali, nde laamɗo liɓaa gadanol, malinaaɓe pawaama kuule muusɗe, koninkooɓe tottiti laamu nguu ɓe ngonaa dadiiɓe. Kono, e wiyde maɓɓe, nde ɓe natti hoolaade golle ɓeen, ɓe keɓtu kadi laamu. Kuule muusɗe ɓe pawanoo ɗee koybina.
• To leydi Gine, ko kuule muusɗe pawaa e ardiiɓe koninkooɓe ɓee.
Ellee ko ɓe yejjitɓe ko kuule ɗee mbaɗiranoo koo. Wiyretenoo yo leydi haɗe julaade e juleede ko mbele ɓesngu leydi ina tampa, haaɓana ardiiɓe mum, ridda laammiiɓe mum. Tee ɓesngu leydi alaa kaɓirɗe ko riddiri laamɗo so tawii koninkooɓe njantaanii heen goɗɗum ko wayi noon. Ndaa a yiyii, so koninkooɓe liɓii laamɗo kadi, pawee ko amre fawanoo forti koyɗe. Waɗde ko inta aanniinde. E sikke men, ene moti golle ɗee ƴeewtee.
Malal Sammba GISE
