E nder FƁ 42, e naatirde winndannde nde en mberlinooma ngalɗo naamnal :
« Hol ko GPS hokkata neɗɗo haa anndina ɗum to woni e dingiral winndere nde ?
En mbiyiino jaabawol mum ko ɗumɗoo : « GPS hokkata neɗɗo ko jurannde e Ŋorannde, kono nde paamaten ɗum, alaa e sago ngannden :
- hol no Leydi eƴɓinirtee walla natirtee.
- hol diidi teeŋtuɗi e Leydi, hol ko woni jurol e Ŋorol.
- hol ko woni ŋorannde e jurannde.
En njaabiima naamne ɗiɗi gadane ɗe e FƁ 42. Faandaare winndannde men hannde ko hollitde Ŋorannde e jurannde. Hol ko woni ŋorannde ? Hol ko woni jurannde ?
Ngam sifaade e hollitde ngonka kala nokku e winndere he, maa wallitde neɗɗo yiytude laawol, walla anndude huunde majjunde ɗo woni (abiyoR janɗo e leydi, e ndiyam, ekon), haralleeɓe ganndal leydi (e yiituɓe GPS ɓe fof) njiiti ko ndeeɗoo feere : renndinde e nder natal Leydi gootal Rori 180 ɗi fof, e juri 360 ɗi fof (ƴeew FƁ 43).
Nii woni denndaangal diidi teeŋtuɗi e Leydi ɗi fof mbayata e dingiral Leydi he ko no « giriyaas » nii (hono ŋori e juri ngoniri e suudu tiba nii ; ko inɗe majji kuutoraa ɗo, e kelmeendi ganndal leydi, e nder ñalɗi pinal Duɗal Ɗemɗe Ngenndiije e hitaande 1981, ɗo e Nuwaasoot). Ko oo »giriyaas » diidi huurii e Leydi ndii fof (ko e miijo tan noon ɗi ngoni), ko kanko huutortee e ganndal leydi, e GPS, e ko wonaa ɗum tan, haa o hokka en ŋorannde e jurannde kala nokku gonɗo e Leydi.
So en ƴeewii « giriyaas » oo e nder Natal 1 ngal, eɗen mbaawi wiyde wonde nokku fof e Leydi woni ko e ŋorol, kadi nokku fof e Leydi woni ko e jurol. Ŋorol fof sifortee ko ŋorannde mum. Jurol fof sifortee ko jurannde mum.
Hol ko woni ŋorannde ?
Ŋorannde ko ɓeto yolnde wonnde hakkunde ŋorol(baawngol wonde fof) e Ŋorol Peccol. Yolnde nde ɓetirtee ko e degere e hojom e leƴƴannde. Yolnde ndee netimmataa so wonaa ɓeydee heen ngonka mum to heedti : so Dow (Rewo), walla Les (ɓorgo) Ŋorol Peccol. Yeru : ƴeew Natal 1. Wuro wiyeteengo Le Cap (Kap), to Leydi ɓorgo Afrik woni ko e ŋorol 34ɓol : ŋorannde nokku o ko 34 degere (34 °), ɗum firti ko yolnde wonnde hakkunde ŋorolɗo wuro ngo woni ɗo e Ŋorol Peccol ɓetata ko 34 degere (°).
Nde wonnoo Le Cap e ngorol mum ngoni ko ɓorgo Ŋorol Peccol, Ŋorannde wuro ngo ko 34 ° Les (ɓorgo). Hol ko woni jurannde ? Jurannde ko ɓeto yolnde wonnde hakkunde jurol (baawngol wonde fof) e Jurol Gerenic. Yolnde nde ɓetirtee ko e degere e hojom e leƴƴannde. Yolnde ndee timmataa so wonaa ɓeydee heen ngonka jurol ngol to heedti : so Funnaange walla Hirnaange Jurol Gerenic. Yeru : ƴeew Natal 1. Wuro Le Cap (Kap), to Leydi ɓorgo Afrik, woni ko e jurol 18ɓol : jurannde nokku o ko 18 degere (18 °) ; ɗum firti ko yolnde wonnde hakkunde jurol ɗo wuro ngo woni ɗo e Jurol Gerenic ɓetata ko 18 degere. Nde wonnoo wuro ngo e jurol mum ngoni ko Funnaange Jurol Gerenic, jurannde Le Cap ko 18° Funnaange.
Ngonka nokku Hollitde ngonka nokku e « giriyaas » he, ko fenñinde ŋorannde e jurannde nokkuo. Nii woni e fawaade yeru dow o, ngonka wuro Le Cap ko : 34 ° Les (ɓorgo) e 18° Funnaange. Tesko : kala nokkuuji pawiiɗi e ŋorolgootol jiiduɗi ŋorannde ; kadi kala nokkuuji pawiiɗi e jurol gootol njiidi jurannde. Tonngol Ko nii ngonka nokku kala anndirtee e Leydi. So bonannde maa fitina walla jaayiya waɗii (cumu, ñawu, raaɓo-raaɓo, yerɓannde leydi, heege bonnge, ɗomka, yoolaare, e kala ko waawi heddaade, so ngonka nokku o hokkaama tan (ŋorannde e jurannde mum) ma faabotooɓe nganndu ɗo nokku o heedti, ngara ɗoon…
Hannde oo ko GPS ɓuri yaawde e waawde hokkude ŋorannde e jurannde nokku.
Aamadu Umaar Jah
