Ndeen woni feccere welsindaare njuulu, ndee ɗoo haaldaani e ubbuɓe diine ɗum woni (heefereeɓe) ɓe. nde joopii tan ko juulooɓe welsindiiɓe juulɗeele mum en. Ɓeen ngoni, so waktu njuulu yontii njokka won e fiyakuuji mum en keeriiɗi, e dow belaaɗe mum en haa nde mbelaa fof njuula ko aldaa e ngantu laaɓtuɗo. He nder ɓee ɗoo eɗen njiya heen renndinooɓe waktuuji ɗiɗi walla tati, walla gaa juulɗeele joy ɗee kala e dow belaaɗe walla ngaameela ɓola. Ɓeen ɗoon fof maa en ngaroy e ñaawoore maɓɓe nde Alla tagɗo ɓe oo fodani ɓe. E dow ɗii ɗoo sifaaji maandeeji tedduɗi ɗi Alla jippini, jeertinooji ɓeen waɗooɓe ɗeen geɗe : “Alla wiyi : bone woodanii ɓeen juulooɓe, ɓeen yeebiiɓe gaa juulɗeele mum en.” Simoore gennduɗe, maandeeji ɗiɗi: 4 e 5.
Iwde e ɗii ɗoo maandeeji Alla fodani ɓeen leeltinooɓe njuuluuji mum en e waktuuji potnooɗi juuleede e mudda mum. Ina siftini ndeen ɗoon yebaare njuulu hono ceerno gooto ina wiyee Sahabi (Yo yurmeende Alla won e makko (YWM)), wiyi : “oo ɗoo bone podanaaɗo welsindiiɓe juulɗeele mum en, ko ɗum caaɗngol kuɓɓawol (nder jahaanama) ko ina tolnoo e kaaƴe aduna kala njuuteendi. Ko ɗum jayngol jaawngol taaynude ngam saɗtude nguleeki mum, ko ɗum wontata hoɗannde ɓeen yeebiiɓe juulɗeele mum en”.
Alla toowɗo Oo, wiyi : “Alla tagi caggal maɓɓe taagoore woppooɓe njuulu ina dewi bellanteeje mum en, ina waawi ɓe mberlee e nder kaayaa mbeeyaa.” E nder kumpital cuuɗiindi ŋabbugol nulaaɗo (JKM) tawa naniraa ɗum ko Ɗabraaniyu, kañum e Basaaru gaa koo hono Abii Horayrata (WAM) arii e nder heen hono Annabi (JKM) ina waɗi leñol ina hoŋngee dow koye mum en kaaƴe, kala noon nde hoŋngiti dow maɓɓe kaaƴe ɗuum yahat haa ɓooya seeɗa goɗɗe ngarta, ɗum ɗoo fof noon ko wonande ɓeen woppooɓe juulɗeele ɗe Alla yamiri yo mbaɗe ɗee. Caggal ɗuum Jibriil naamndaama, ɗum kam ko woni ? O wiyi :“ɗum ɗoo ko teddiranooɓe ngam yeebaade walla woppooɓe njuuluuji mum en baɗɗiiɗi”.
FECCERE TATAƁIIRE : WOPPOOƁE NJUULU
Anndu aan juulɗo gorko e aan juulɗo debbo, tigine goppuɗo njuulu oon daratoo ko he ceɓɓital wulnge jaaw, yo o anndu kadi ina fiiltoo mo boomaare mawnde e banngeeji makko kala, e nder kala leƴƴannde nguurndam makko. E ɗuum ɗoon fof wonaa tigine kanko ko o goofɗo Alla ceniiɗo toowɗo Oo, o woofi kadi nulaaɗo Alla mo njuulu e kisal ngoni e mum, ngam woppude njuulu kadi o luunndii ko ko o tagiranoo. Ngam konngol Alla toowɗo Oo : “mi tagiraani Jinneeji e yimɓe ngam hay huunde so wonaa yo ɓe ndew am”. (Simoore saariyaati) (maande: 56) (carkitgol).
Goppuɗo njuulu to bannge dewe Alla kimmuɗe, o teppii hoore makko he ɗam ɗoon nguurndam muumon, heddii noon ina ñaama hono no ñaamrataa, ena yara hono no njardataa, alaa ko woƴaa so wonaa ɗee ɗoo geɗe :
goppuɗo njuulu e teyaaɗe wondude e yamiroore makko tee omo anndi tigi e ɗum woodi ko kanko tan ƴetti pellital joñde ɗum kono omo qirlii ko ɗum huunde waɗɗinaande e dow makko, ñaawoore ooɗoo ina waɗi luural to bannge annduɓe yimɓe diine lislaam. woni heen mbiyi ko o juulɗo kono tan ko o goofɗo kono o woppaani diine oo e dow belaaɗe makko e ngaameela makko kono tan o yamirte yo o juul, so o juulii ɗum ndeke omo heddii heen so wonaa ɗuum o fadee seeɗa ko ina wona fotde darnde njuulu alaa e sago mbaɗɗii ngu timmungu haa o juula. So tawii o jattiniima o heddii tan ko ɗo o wonnoo ɗoo, o salii juulde, e kaan ngonka hankadi o wardee silaama mbelka, o ubbee to genaale juulɓe. Iwde e won e annduɓe kañum en mbiyi, tigine yimɓe waaɓe nih ko ɗum keefeeru e tuugnaade e humpitooji garooji ɗii :
Hono Jaabira (WAM), o wiyi : mi nanii nulaaɗo Alla ina wiya, tigine hakkunde neɗɗo e denndingol keefeeru ko goppugol njuulu. Hono kadi Bariidatu (WAM) gaa Annabi (JKM) wiyi : fodoore woɗnde hakkunde men e maɓɓe ko njuulu, oo mo woppi ɗuum, ubbii (heeforiɗii).
Goppuɗo e teyaaɗe e calogol baɗɗagol e mum, laatiima omo wiya : njuulu wonaa ko waɗɗinaa e nder jojjande mum, hay huunde laataaki e baɗɗogol e dow mum, walla goppuɗo yoga e juulɗeele e teyaaɗe kadi laatiima oon neɗɗo ina wiyatnoo njuuluuji ko waktuuji tati tan.
Ñaawoore oo ɗoo neɗɗo ko o keefeeru hay fartanŋe gooto o alaa e nder islaam. yoo ɗaɓɓu duttagol e naatde e diine lislaam tee yo o tottu heen kattanɗe makko e duttagol e lajal balɗe tati, so o ruttiima o arti e nder diine laatiima ko o ɗuum, so tawii noon o jaaɓaani o heddii tan ko to o wonnoo e keeferaagal makko o ruttaaki e diine o waree warngo keefeero o ubbee to genaale heefereeɓe.
Ko goonga Alla toowɗo oo, humpitii en joom en kuɓɓowol (jahiima) hono ɓeen o ruttata ɗum en ko to jayngol, o naatna ɗum en e ko calii njuulu koo.
YIYANNDE:
Jooni kam a anndii aan jannguɗo pecce tati welsindiiɓe njuulu e ko jogori heɓtaade ɗum en. Jooni noon ko aan naamndotoo hoore maa, mbele aan aɗa jeyaa e ɗee ɗoo pecce tati jangtaaɗe ? Tigine so laatiima e jaabtowol maa eey, miɗo wasiyo maa yo a rutto gila jooni fayde e Alla njaafno-ɗaa Mo, hoto wiy maa mi rutto janngo, ngam a anndaa so janngo ina taw maa ɗoon walla alaa. Refti heen ko ƴettaa pellital wonde a woppataa hay juulde wootere he juulɗeele ɗe Alla waɗɗini e dow maa ɗee, kaaɗdi nguurndam maa. So tawii noon njaabti-ɗaa ko alaa, ko ɗum tan woni ko faanditanoo.
NDEENKA JUULƊEELE JOY ƊEE
Alla Toowɗo mo senaare woodani Oo, waɗɗinii mjuulu e dow juulɓe kala o reerɗini ɗum en waɗde ko moƴƴi e hulɓini ɗum en waɗde e ɓeen welsindiiɓe, O wuurti ɗum en e toppitaade, ngam timminde laawɗinaaɗi mum e baɗɗiiɗi mum e sunnaaji mum e nehdi mum.
Alla Toowɗo Oo wiyi : “ndeenee njuuluuji e juulde hakkundeere darano-ɗee ɗooftaare, so on kulii worɓe ɓee on koolaaki”. (Simmore Nagge, maande: 238—239)
E nder ɗii ɗoo aayeeji Alla Toowɗo Oo yamiri en yo ndeen juulɗeele kala e waktuuji mum en dottaaɗi, rewti heen Alla heertoɗini njuulu hakkundeewu e ciftorgol teddungal mum e kattanɗe mum.
Kono Alla ina suuɗi njuulu hakkundeewu no sifortoo. ko ɗum annduɓe kaali ko yowitii e ɗuum kono eɓe luurdi heen, ngam won heen mbiyi ko ɗum waktu takkusaan, won heen mbiyi ko waktu subaka. Kono Alla kam toɗɗaaki hay waktu gooto e waktuuji juulateeɗi ɗii, o wiyi ko oo ɗoo waktu hakkundeejo. Heddii noon wonande juulɓe, kala heen ko aldaa e yeebaare njuulu, juulde hakkundeewu ngu naatat heen tan, haadi kay omo reeni ɗum no haaniri nii. So juuloowo ɗooftiima konngol ngol Alla ngol tan, geɗe mum fof moƴƴii.
Haaɗaani ɗoon tan, yamiroore Alla toowɗo ceniiɗo oo wonande juulɓe ngam reende juulɗeele mum en tedduɗe e nder dumunaa nguurmdam ngaadoraɗam, e dow ɗuum tawa ko ɗo ɓuri tiiɗde fiyakuuji ɓurɗi haaɓnaade muusɗi e dow mum, so wonaa tawa ko he nder fiyaaku hare, ɗuum noon hankadi ko maa waɗanee ndeenka, ngam reentaade won e njannguuji añɓe e dow juulɓe e nder wolde aɗa yiya koye ina pilta, Alla ina wiya : “so on kulii worɓe walla ko on waɗɗiiɓe, ɗoon kadi so waktu yonii njuulee he to ngon-ɗon ɗoo”. Yeru, so tawii ko he ɗanngal ngon-ɗaa ko a baɗɗiiɗo aɗa woni dow puccu walla mbabba, ko ɗum waawi wonde fof, so njuulu yontii juul he dow mum, haadi aɗa huli so a jippiima aɗa daña caɗeele. Ko noon kadi, laana ndiwoowa walla laana ndiyam, aɗa newnanaa juulde he nder heen. So tawii ko laana ndiyam, so salligi bonii aɗa waawi ƴettude salligi he ɗam ɗoon ndiyam, so ɗam maayo welngo e haaɗngo fof, ko gootum, aɗa newnanaa yo a saligino heen. So tawii ko laana ndiwoowa, ɓuri so aɗa ɗannoo heen, ƴettu salligi ko adii nde njolataa so aɗa selli. So tawii a sellaani yooɓo haayre tokosere taamo-ɗaa heen so waktu njuulu yontii njuulaa.
Nulaaɗo Alla (JKM) hokkii en yeru ɓurɗo laaɓtude, ɗuum noon ndewen he pele makko ngam deengol njuuluuji men, ngam o joopaniima en so tawii neɗɗo sellaani, o tinii ɗuum e hoore makko, kadi omo anndi o waawaa juulnude yimɓe, yo o suɓo wonande gooto e yimɓe ɓee, oon mo ina ardoo ɗum en, ngam kanko tuma nde o sellaani o hattanaani juulnude ndee, o wiya yimɓe ɓee, mbirto-ɗee Abaabakiri yo o juulnu yimɓe ɓee. (naniraa ɗum ko Seykaani).
E iwde e ɗo ina feññinani en ngoƴa koohowo men nulaaɗo Alla (JKM) ko yowitii e njuulu e cuɓagol juulnoowo ɓurnaaɗo hono koohowo men Abaabakiri Siddiiki, (WAM) mo nganndu-ɗen ko kañum adii goongɗinde nulaaɗo Alla Mohammed ko addii, o ruttii kadi o waɗi heen jawdi makko e dow laawol Alla, kala ko o joginoo o waɗi heen, ko kañum kadi adii yaltidde e nulaaɗo fayde to Madiina jalbinaango, ɓe cuuɗodii e nder wimmbo haayre.
E ɗum jokki e ngoƴaaji nulaaɗo to bannge njuulu haa ñalnde wattannde nguurndam mum. Tigine oon ɗoon subaka mo o ruttii e joom makko nde o ndaari feewde e juulɓe ɓee ina njuula subaka tawa ina juulna ɗum en koohowo tedduɗo oo, hono Abuu Bakiri siddiki, kanko nulaaɗo, o moosi ngam weltaare nde o yiyi doole yimɓe ɓee no keewiri e nguu ɗoo njuulu.
JIBRIL MUUSAA JOOB,
TELEFOŊ: 34 46 64 47/46 56 51 10
Tesko :
(WAM) : Yo weluyaa Alla toowɗo o won gaa makko
(JKM) : Jam e kisal ngon he makko
